New Zealand (phát âm tiếng Anh: /njuːˈziːlənd/, phiên âm: “Niu Di-Lân”; tiếng Māori: Aotearoa [aɔˈtɛaɾɔa]) là một đảo quốc có chủ quyền tại khu vực phía tây nam của Thái Bình Dương. Trên phương diện địa lý, New Zealand bao gồm hai vùng lãnh thổ chính là đảo Bắc và đảo Nam, cùng khoảng hơn 600 đảo nhỏ.

New Zealand nằm cách khoảng chừng 2000 km về phía đông của Úc qua biển Tasman và cách khoảng chừng 1.000 km về phía nam của những hòn đảo Nouvelle-Calédonie, Fiji, và Tonga. Vì vị trí cách biệt, New Zealand nằm trong số những vùng đất ở đầu cuối có con người đến định cư trên Trái Đất. Trong thời hạn cô lập lê dài này, New Zealand duy trì một hệ sinh thái phong phú với nhiều loài đặc hữu của những nhóm động vật hoang dã, nấm và thực vật. Địa hình của New Zealand phong phú với những đỉnh núi cao như dãy núi Alps ở phía nam được hình thành từ quy trình kiến thiết núi tự nhiên và những vụ phun trào núi lửa. Thủ đô của New Zealand là Wellington, còn thành phố đông dân cư nhất là Auckland .

Người Polynesia bắt đầu định cư tại New Zealand vào khoảng năm 1250-1300 và hình thành, phát triển nên nền văn hóa Māori đặc trưng. Năm 1642, nhà thám hiểm Abel Tasman là người châu Âu đầu tiên tìm thấy New Zealand.[12] Đến năm 1840, ông đại diện cho Hoàng gia Vương quốc Anh và người Māori ký kết Hiệp ước Waitangi, tuyên bố chủ quyền của Đế quốc Anh đối với toàn bộ hòn đảo. New Zealand trở thành một thuộc địa của Đế quốc Anh vào năm 1841 và sau này tiếp tục trở thành Cộng đồng tự trị trong Đế quốc Anh vào năm 1907. New Zealand tuyên bố độc lập vào năm 1947, nhưng nguyên thủ quốc gia vẫn là quân chủ Anh. Ngày nay, phần lớn dân số 4,8 triệu người của New Zealand có huyết thống châu Âu, người Maori bản địa là dân tộc thiểu số đông dân cư nhất, tiếp đến là người nhập cư gốc Á và thổ dân trên các đảo thuộc Thái Bình Dương. Các ngôn ngữ chính thức là tiếng Anh, tiếng Māori và ngôn ngữ ký hiệu New Zealand, trong đó tiếng Anh là ngôn ngữ quốc gia.

Bạn đang đọc: New Zealand – Wikipedia tiếng Việt

Là một quốc gia công nghiệp tăng trưởng với mức thu nhập cao của dân cư, New Zealand duy trì xếp hạng cao trên quốc tế về nhiều phương diện như chất lượng đời sống, y tế, giáo dục, những quyền tự do dân sự và tự do kinh tế tài chính. GDP trung bình đầu người của New Zealand năm 2019 vượt qua Anh, Pháp và Nhật Bản. New Zealand là vương quốc ít tham nhũng nhất trên quốc tế trong năm 2019 ( báo cáo giải trình của Tổ chức Minh Bạch Quốc tế ), được tổ chức triển khai The Legatum Institute gọi là một trong những vương quốc thịnh vượng nhất trên toàn thế giới trong nhiều năm liền, xếp thứ 2 trong số những vương quốc bình yên và bảo đảm an toàn nhất, chỉ số tăng trưởng con người ( HDI ) đạt mức rất cao, xếp hạng 13 trên toàn thế giới năm 2019. Ngoài ra, chỉ số tăng trưởng xã hội ( SPI ) của vương quốc này cũng xếp thứ 7 trên toàn thế giới ( 2019 ) và đây là vương quốc thuận tiện nhất trên quốc tế để kinh doanh thương mại năm 2020 ( theo báo cáo giải trình của Doing Business 2020 ). Ngành xuất khẩu len từng chi phối nền kinh tế tài chính của New Zealand trong một khoảng chừng thời hạn dài, tuy nhiên lúc bấy giờ, việc xuất khẩu những loại sản phẩm nòng cốt mới như bơ sữa, thịt, rượu vang, cùng với du lịch đã dần ngày càng tăng tầm quan trọng. New Zealand là thành viên của hầu hết những tổ chức triển khai quốc tế lớn, trong số đó điển hình nổi bật như : Liên Hiệp Quốc, Khối Thịnh vượng chung Anh, Khối Đồng minh không thuộc NATO của Hoa Kỳ, ANZUS, OECD, Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương và APEC .

Tên tiếng Anh[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ vào năm 1657 cho thấy bờ biển phía tây của “Nova Zeelandia”

Nhà thám hiểm người Hà Lan Abel Tasman trông thấy New Zealand vào năm 1642 và gọi nơi đây là Staten Landt, cho rằng nó liên thông với một đại lục cùng tên tại mũi phía nam của Nam Mỹ.[13] Năm 1645, một nhà vẽ bản đồ người Hà Lan đổi tên lãnh thổ là Nova Zeelandia theo tên tỉnh Zeeland của Hà Lan.[14][15] Nhà thám hiểm người Anh Quốc James Cook sau đó Anh hóa danh xưng thành New Zealand.[n 6]

Tên tiếng Maori[sửa|sửa mã nguồn]

Aotearoa (thường được dịch thành “miền đất của đám mây trắng dài”) hiện là danh xưng của New Zealand trong tiếng Maori. Không rõ người Maori có một danh xưng cho toàn bộ quốc gia trước khi người châu Âu đến hay không, do Aotearoa nguyên bản chỉ ám chỉ đảo Bắc. người Maori có một số tên truyền thống cho hai đảo chính, trong đó có Te Ika-a-Māui (con cá của Māui) cho đảo Bắc và Te Waipounamu (nguồn nước của Pounamu) hoặc Te Waka o Aoraki (xuồng của Aoraki) cho đảo Nam. Những bản đồ ban đầu của người châu Âu thể hiện các đảo Bắc (đảo Bắc), Trung (đảo Nam) và Nam (Stewart).[19] Năm 1830, các bản đồ bắt đầu sử dụng Bắc và Nam nhằm phân biệt hai đảo lớn nhất và đến năm 1907 thì điều này trở thành tiêu chuẩn được công nhận.[20] Năm 2009, Ủy ban Địa lý New Zealand phát hiện rằng các danh xưng đảo Bắc và đảo Nam chưa từng được chính thức hóa, và các danh xưng cùng danh xưng thay thế được chính thức hóa vào năm 2013, chúng lần lượt được định danh là North Island hoặc Te Ika-a-Māui, và South Island hoặc Te Waipounamu.[21]

Tên tiếng Việt[sửa|sửa mã nguồn]

Một cái tên tiếng Việt cũ của New Zealand là Tân Tây Lan, bắt nguồn từ tiếng Trung, đọc là “Xīn Xī Lán” trong bính âm (chữ Hán: 新西蘭) với Tân là dịch nghĩa của từ new trong tiếng Anh hay nova trong tiếng La tinh có nghĩa là “mới”, còn Tây Lan là âm Hán Việt của xī lán, tiếng Trung phiên âm cách đọc từ “zealand”[22][23], tên này được sử dụng phổ biến vào giữa thế kỷ 20 và không còn được sử dụng hay sử dụng rất ít ở hiện nay. Chỉ còn một số người Việt hải ngoại ở Mỹ và Úc vẫn còn sử dụng từ này để gọi New Zealand.

Lộ trình của người Maori đến New Zealand. Theo thuyết hiện thời thì rất có thể họ là hậu duệ của nhóm thổ dân nguyên thủy di cư từ Đài Loan sang Melanesia và dần chuyển về phía đông đến quần đảo Société. Sau một thời gian tạm ngưng kéo dài 70-265 năm, một làn sóng thám hiểm mới khám phá ra New Zealand rồi thiên di đến đó.[24]

New Zealand là một trong các đại lục cuối cùng có người đến định cư. Theo phương pháp carbon phóng xạ, bằng chứng về phá rừng[25] và DNA ti thể biến thiên trong cư dân Maori[26] cho thấy nhóm người đầu tiên định cư tại New Zealand là người Đông Polynesia trong khoảng 1250-1300,[27] kết thúc một loạt hành trình kéo dài qua các đảo tại Nam Thái Bình Dương.[28] Trong các thế kỷ sau, những người định cư này phát triển một nền văn hóa riêng biệt mà nay gọi là Maori. Cư dân được chia thành iwi (bộ tộc) và hapū (thị tộc), các bộ tộc và thị tộc đôi khi hợp tác, đôi khi lại cạnh tranh hoặc chiến đấu với nhau. Trong một thời điểm, một nhóm người Maori di cư đến quần đảo Chatham rồi phát triển một văn hóa Moriori riêng biệt tại đó.[29][30]

Người châu Âu tiên phong được ghi nhận đã tiếp cận New Zealand là nhà thám hiểm người Hà Lan Abel Tasman cùng thủy thủ đoàn của ông vào năm 1642. Trong một cạnh tranh đối đầu thù địch, bốn thành viên trong thủy thủ đoàn bị hạ sát và có tối thiểu một người Maori bị trúng đạn. [ 32 ] Người châu Âu không đến lại New Zealand cho đến năm 1769, khi nhà thám hiểm người Anh Quốc James Cook lập map phần nhiều hàng loạt đường bờ biển. Sau James Cook, một số ít tàu săn cá voi, săn hải cẩu, và thanh toán giao dịch của người châu Âu và Bắc Mỹ đến New Zealand. Họ thanh toán giao dịch thực phẩm, công cụ bằng sắt kẽm kim loại, vũ khí và những sản phẩm & hàng hóa khác để đổi lấy gỗ, thực phẩm, đồ tạo tác và nước. Việc gia nhập khoai tây và súng hỏa mai đã cải biến nông nghiệp và cuộc chiến tranh của người Maori. Khoai tây giúp bảo vệ dư thừa lương thực, tạo điều kiện kèm theo cho những chiến dịch quân sự chiến lược lê dài và liên tục hơn. [ 34 ] Kết quả là những cuộc cuộc chiến tranh bằng súng hỏa mai giữa những bộ tộc, với trên 600 trận chiến từ năm 1801 đến 1840, làm thiệt mạng 30.000 – 40.000 người Maori. [ 35 ] Kể từ đầu thế kỷ XIX, những nhà truyền giáo Cơ Đốc khởi đầu hoạt động giải trí tại New Zealand, sau cuối cải biến tôn giáo của hầu hết dân cư Maori. [ 36 ] Trong thế kỷ XIX, dân cư Maori suy giảm đến khoảng chừng 40 % so với mức trước khi có tiếp xúc với người châu Âu ; những dịch bệnh đến cùng với người châu Âu là yếu tố đa phần. [ 37 ]
Văn bản của Hiệp định Waitangi.
Năm 1788, Arthur Phillip đảm nhiệm chức vụ Thống đốc New South Wales của Anh và yêu sách New Zealand là bộ phận của New South Wales. Năm 1832, nhà nước Anh Quốc chỉ định James Busby là Công sứ Anh Quốc tiên phong tại New Zealand [ 38 ] và đến năm 1835, sau một công bố của Charles de Thierry về dự kiến người Pháp định cư, Liên hiệp những bộ tộc New Zealand gửi một Tuyên ngôn độc lập đến Quốc vương William IV của Anh Quốc để nhu yếu bảo lãnh. [ 38 ] Náo động không ngừng và thực trạng pháp lý mơ hồ của Tuyên ngôn độc lập thôi thúc Bộ Thuộc địa Anh Quốc phái William Hobson đi công bố chủ quyền lãnh thổ của Anh Quốc và đàm phán một hiệp định với người Maori. [ 39 ] Hiệp định Waitangi được ký kết lần tiên phong tại Bay of Islands vào ngày 6 tháng 2 năm 1840. [ 40 ] Nhằm phản ứng trước cuộc đua thương mại khi Công ty New Zealand nỗ lực thiết lập một khu định cư độc lập tại Wellington [ 41 ] và những người Pháp định cư ” mua ” chủ quyền lãnh thổ tại Akaroa, [ 42 ] Hobson công bố chủ quyền lãnh thổ của Anh Quốc so với hàng loạt New Zealand vào ngày 21 tháng 5 năm 1840. [ 43 ] Với việc ký kết Hiệp định Waitangi và công bố chủ quyền lãnh thổ, số người nhập cư mở màn ngày càng tăng, đặc biệt quan trọng là từ Anh Quốc. [ 44 ]New Zealand nguyên là bộ phận của thuộc địa New South Wales, tuy nhiên trở thành một thuộc địa riêng vào ngày 1 tháng 7 năm 1841. [ 45 ] Thuộc địa có cơ quan chính phủ đại diện thay mặt vào năm 1852 và Nghị viện New Zealand khóa 1 họp vào năm 1854. [ 46 ] Năm 1856, thuộc địa được tự quản một cách hữu hiệu, được chịu nghĩa vụ và trách nhiệm so với hàng loạt những yếu tố nội bộ trừ chủ trương thổ dân. ( Quyền trấn áp chủ trương thổ dân được cấp vào giữa thập niên 1860. ) [ 46 ] Sau những quan ngại rằng hòn đảo Nam hoàn toàn có thể tạo thành một thuộc địa riêng không liên quan gì đến nhau, Thủ tướng Alfred Domett đề xuất một giải pháp là dời đô từ Auckland đến một địa phương nằm gần eo biển Cook. [ 47 ] Wellington được lựa chọn do nơi này có cảng và vị trí TT, nghị viện chính thức họp lần đầu tại đây vào năm 1865. Do số lượng người nhập cư ngày càng tăng, xung đột về lãnh địa dẫn đến những cuộc cuộc chiến tranh New Zealand trong thập niên 1860 và 1870, hiệu quả là người Maori bị tổn thất và sung công nhiều vùng đất. [ 48 ] Năm 1893, New Zealand trở thành vương quốc tiên phong trên quốc tế trao quyền bầu cử cho hàng loạt nữ giới [ 49 ]

Năm 1907, theo thỉnh cầu của Nghị viện New Zealand, Quốc vương Edward VII tuyên bố New Zealand là một quốc gia tự trị trong Đế quốc Anh, phản ánh tình trạng tự quản tại đây.[50][51] Năm 1947, New Zealand phê chuẩn Đạo luật Westminster, xác nhận rằng Quốc hội Anh Quốc không còn có thể ban hành luật cho New Zealand nếu không được New Zealand tán thành.[46] New Zealand tham dự các vấn đề quốc tế, chiến đấu cho Đế quốc Anh trong Thế Chiến thứ nhất và thứ hai[52] và chịu tổn thất trong Đại khủng hoảng.[53] Sự đình trệ khiến cử tri bầu ra một chính phủ Lao động đầu tiên, và thiết lập một quốc gia phúc lợi toàn diện và một nền kinh tế bảo hộ.[54] New Zealand trải qua phát triển thịnh vượng sau Chiến tranh thế giới thứ hai[55] và người Maori bắt đầu rời bỏ sinh hoạt nông thôn truyền thống của họ để chuyển đến các thành thị nhằm tìm công việc.[56] Hình thành một phong trào phản kháng của người Maori, trong đó chỉ trích chủ nghĩa châu Âu trung tâm và hoạt động nhằm giành công nhận lớn hơn cho văn hóa Maori và Hiệp định Waitangi.[57] Năm 1975, một Tòa án Waitangi được thiết lập nhằm điều tra những cáo buộc về việc vi phạm Hiệp định, và tòa án này được cho phép điều tra các bất bình trong lịch sử.[40]

New Zealand là một vương quốc quân chủ lập hiến dân chủ đại nghị, [ 58 ] tuy nhiên hiến pháp đảo quốc là bất thành văn. [ 59 ] Charles III là quốc vương của New Zealand và là nguyên thủ vương quốc. [ 60 ] Đại diện cho Quốc vương là Toàn quyền, ông chỉ định toàn quyền theo khuyến nghị của thủ tướng. [ 61 ] [ 62 ] Toàn quyền hoàn toàn có thể thi hành những quyền lực tối cao độc quyền của quân chủ, như tái xét những vụ tố tụng bất công và thực thi bộ nhiệm những bộ trưởng liên nghành, đại sứ và những công chức quan trọng khác, [ 63 ] và trong những trường hợp khan hiếm là quyền dự bị ( như quyền giải tán Nghị viện hay phủ nhận ngự chuẩn một luật đạo thành luật ). [ 64 ] Quyền lực của Quốc vương và Toàn quyền bị hạn chế theo những ràng buộc hiến pháp và họ không hề thi hành một cách thường thì khi không có khuyến nghị của Nội các. [ 64 ] [ 65 ]

Nghị viện New Zealand nắm quyền lập pháp và gồm Quốc vương và Chúng nghị viện.[65] Nghị viện từng có một thượng viện mang tên là Hội đồng Lập pháp, song cơ cấu này bị bãi bỏ vào năm 1950.[65] Quyền lực tối cao của Nghị viện đối với Vương quốc và các cơ quan chính phủ khác được thiết lập tại Anh theo Đạo luật Quyền lợi 1689 và được phê chuẩn thành luật tại New Zealand.[65] Chúng nghị viện được tuyển cử theo hình thức dân chủ và một chính phủ được tạo thành từ đảng hoặc liên minh chiếm đa số ghế.[65] Nếu không thể thành lập chính phủ đa số, một chính phủ thiểu số có thể được lập nên nếu nhận được đủ số phiếu ủng hộ. Toàn quyền bổ nhiệm các bộ trưởng theo khuyến nghị của thủ tướng, thủ tướng theo tục lệ là thủ lĩnh nghị viện của đảng hoặc liên minh nắm quyền.[66] Nội các gồm các bộ trưởng và do thủ tướng lãnh đạo, đây là cơ quan quyết định chính sách cao nhất trong chính phủ và chịu trách nhiệm quyết định các hành động quan trọng của chính phủ.[67] Theo quy ước, các thành viên trong nội các bị ràng buộc với trách nhiệm tập thể đối với các quyết định của nội các.[68]

Tòa nhà “Tổ ong” của Chính phủ New Zealand và Tòa nhà Nghị viện (phải) tại Wellington
Các thẩm phán và quan chức tư pháp được chỉ định một cách phi chính trị và theo những lao lý khắt khe về nhiệm kỳ nhằm mục đích giúp duy trì độc lập hiến pháp với chính phủ nước nhà. [ 59 ] Về mặt kim chỉ nan, điều này được cho phép cỗ máy tư pháp lý giải luật chỉ dựa theo pháp lý do Nghị viện phát hành mà không có những tác động ảnh hưởng khác so với quyết định hành động của họ. [ 69 ] Xu mật viện tại Luân Đôn là tòa thượng tố tối cao của vương quốc cho đến năm 2004, kể từ đó nó bị thay thế sửa chữa bằng Tòa Tối cao New Zealand được lập mới. Bộ máy tư pháp do Chánh án đứng đầu, [ 70 ] gồm tòa án nhân dân thượng tố, tòa cao đẳng, và những tòa cấp dưới. [ 59 ]

Hầu như toàn bộ các tổng tuyển cử nghị viện tại New Zealand từ năm 1853 đến 1993 được tổ chức theo hệ thống đa số chế.[71] Các cuộc bầu cử từ năm 1930 bị chi phối bởi hai chính đảng là Quốc gia và Công đảng.[71] Kể từ tổng tuyển cử năm 1996, một hình thức đại diện tỷ lệ gọi là tỷ lệ thành viên hỗn hợp (MMP) được sử dụng.[59] Theo hệ thống MMP, mỗi cử tri bỏ hai phiếu; một phiếu cho ghế tại khu tuyển cử (gồm một số khu dành cho người Maori),[72] và phiếu còn lại bầu cho một đảng. Kể từ tổng tuyển cử năm 2014, có 71 khu vực bầu cử (gồm 8 khu vực bầu cử cho người Maori), và 49 ghế còn lại còn lại được phân dựa theo tỷ lệ phiếu của các đảng, song một đảng giành được một ghế khu tuyển cử hoặc 5% tổng số phiếu cho đảng mới có tư cách có những ghế này.[73] Từ tháng 3 năm 2005 đến tháng 8 năm 2006, New Zealand trở thành quốc gia duy nhất trên thế giới có nữ giới nắm giữ toàn bộ các chức vụ cao nhất (nguyên thủ quốc gia, toàn quyền, thủ tướng, chủ tịch nghị viện, và chánh án).[74]

Quan hệ đối ngoại và quân sự chiến lược[sửa|sửa mã nguồn]

Kỷ niệm ngày ANZAC tại Đài tưởng niệm quốc gia
Thời kỳ đầu thuộc địa, New Zealand được cho phép nhà nước Anh Quốc quyết định hành động về ngoại thương và chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về chủ trương đối ngoại. [ 75 ] Các hội nghị đế quốc năm 1923 và 1926 quyết định hành động rằng New Zealand nên được phép đàm phán những hiệp ước chính trị của mình, và hiệp định thương mại tiên phong được phê chuẩn vào năm 1928 với Nhật Bản. Ngày 3 tháng 9 năm 1939, New Zealand liên minh với Anh Quốc và tuyên chiến với Đức, Thủ tướng Michael Savage công bố rằng : ” Nơi nào họ đi, tất cả chúng ta đi ; Nơi nào họ dừng chân, tất cả chúng ta dừng chân. ” [ 76 ]

Năm 1951, Anh Quốc bắt đầu gia tăng tập trung vào các lợi ích của họ tại châu Âu,[77] trong khi New Zealand cùng với Úc và Hoa Kỳ tham gia hiệp định an ninh ANZUS.[78] Ảnh hưởng của Hoa Kỳ đối với New Zealand bị suy yếu sau các kháng nghị về Chiến tranh Việt Nam,[79] việc Hoa Kỳ từ chối cảnh cáo Pháp sau vụ chìm tàu Rainbow Warrior,[80] và bất đồng về các vấn đề môi trường và giao dịch nông nghiệp cùng chính sách phi hạt nhân của New Zealand.[81][82] Mặc dù Hoa Kỳ đình chỉ các bổn phận ANZUS song hiệp định vẫn có hiệu lực giữa New Zealand và Úc- là quốc gia có xu hướng chính sách đối ngoại tương đồng trong lịch sử.[83] Hai quốc gia có tiếp xúc chính trị mật thiết, với các hiệp định mậu dịch tự do và hiệp định vãng lai tự do, theo đó cho phép các công dân đến, sinh sống, và làm việc tại hai quốc gia mà không bị hạn chế.[84] Năm 2013, có khoảng 650.000 công dân New Zealand sống tại Úc, tức tương đương khoảng 15% dân số của New Zealand.[85]

New Zealand hiện hữu can đảm và mạnh mẽ tại những đảo quốc Thái Bình Dương. Một hầu hết viện trợ của New Zealand đến với những vương quốc này và nhiều người những đảo quốc Thái Bình Dương nhập cư đến New Zealand để tìm việc làm. [ 86 ] Di cư thường trú được lao lý theo Kế hoạch hạn ngạch Samoa 1970 và Hạng mục Tiếp nhận Thái Bình Dương 2002, theo đó được cho phép 1.100 công dân Samoa và 750 công dân những đảo quốc Thái Bình Dương khác trở thành thường trú nhân tại New Zealand mỗi năm. Một kế hoạch lao động thời vụ dành cho di cư trong thời điểm tạm thời được thi hành vào năm 2007, và trong năm 2009 có khoảng chừng 8.000 công dân những đảo quốc Thái Bình Dương được thuê theo kế hoạch này. [ 87 ] New Zealand tham gia Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương, APEC và Diễn đàn khu vực ASEAN ( gồm cả Hội nghị cấp cao Đông Á ). [ 84 ] New Zealand cũng là một thành viên của Liên Hiệp Quốc, [ 88 ] Thịnh vượng chung những Quốc gia, [ 89 ] OECD [ 90 ]Lực lượng Phòng vệ New Zealand có ba nhánh : Hải quân Hoàng gia New Zealand, Lục quân New Zealand và Không quân Hoàng gia New Zealand. [ 91 ] Nhu cầu quốc phòng của New Zealand ở mức nhã nhặn do ít có năng lực chịu tiến công trực tiếp, [ 92 ]. New Zealand tham gia chiến đấu trong hai Thế Chiến, với những chiến dịch điển hình nổi bật là Gallipoli, Crete, [ 93 ] El Alamein [ 94 ] và Cassino. [ 95 ] Chiến dịch Gallipoli đóng một phần quan trọng trong việc tu dưỡng truyền thống vương quốc của New Zealand [ 96 ] [ 97 ] và củng cố truyền thống lịch sử ANZAC với Úc. [ 98 ]Ngoài Chiến tranh Nước Ta và hai Thế Chiến, New Zealand còn tham gia chiến đấu trong Chiến tranh Triều Tiên, Chiến tranh Boer thứ hai, [ 99 ] Tình trạng khẩn cấp Malaya, [ 100 ] Chiến tranh Vùng Vịnh và Chiến tranh Afghanistan. Đảo quốc góp phần quân cho một số ít thiên chức duy trì tự do khu vực và toàn thế giới, như tại Síp, Somalia, Bosnia và Herzegovina, Sinai, Angola, Campuchia, biên giới Iran – Iraq, Bougainville, Đông Timor, và Quần đảo Solomon. [ 101 ]

nhà nước địa phương và chủ quyền lãnh thổ ngoại vi[sửa|sửa mã nguồn]

Những người châu Âu định cư bắt đầu phân loại New Zealand thành những tỉnh với mức độ tự trị nhất định. [ 102 ] Do áp lực đè nén kinh tế tài chính và mong ước hợp nhất đường tàu, giáo dục, bán đất và những chủ trương khác, chính phủ nước nhà thi hành tập trung chuyên sâu hóa và những tỉnh bị bãi bỏ vào năm 1876. [ 103 ] Các tỉnh được ghi nhớ trong những đợt nghỉ lễ công cộng cấp khu vực [ 104 ] và tranh tài thể thao. [ 105 ]Kể từ năm 1876, những hội đồng khác nhau quản trị những khu vực địa phương theo luật định của cơ quan chính phủ TW. [ 102 ] [ 106 ] Năm 1989, chính phủ nước nhà tái tổ chức triển khai chính quyền sở tại địa phương thành cấu trúc hai tầng hiện tại với những hội đồng khu vực và cơ quan chủ quyền lãnh thổ. [ 107 ] 249 khu tự quản [ 107 ] sống sót vào năm 1975 nay được hợp nhất thành 67 cơ quan chủ quyền lãnh thổ và 11 hội đồng khu vực. [ 108 ] Vai trò của những hội đồng khu vực là nhằm mục đích chỉnh đốn ” thiên nhiên và môi trường tự nhiên với tầm quan trọng đặc biệt quan trọng là quản trị tài nguyên “, [ 107 ] trong khi những cơ quan chủ quyền lãnh thổ chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về giải quyết và xử lý nước thải, cung ứng nước, đường tàu địa phương, cấp phép thiết kế xây dựng và những sự vụ địa phương khác. [ 109 ] Năm trong số những hội đồng chủ quyền lãnh thổ là cơ quan nhất thể và cũng đóng vai trò hội đồng khu vực. [ 110 ] Các cơ quan chủ quyền lãnh thổ gồm 13 hội đồng thành phố, 53 hội đồng huyện, và hội đồng Quần đảo Chatham. Về mặt chính thức, hội đồng Quần đảo Chatham không phải là một cơ quan nhất thể, tuy nhiên nó triển khai nhiều tính năng của một hội đồng khu vực. [ 111 ]New Zealand là một trong 16 vương quốc trong Thịnh vượng chung. [ 112 ] [ 113 ] Vương quốc New Zealand là chủ quyền lãnh thổ gồm có những khu vực mà Quốc vương New Zealand có chủ quyền lãnh thổ và gồm có New Zealand, Tokelau, Lãnh thổ phụ thuộc vào Ross, Quần đảo Cook và Niue. [ 113 ] Quần đảo Cook và Niue là những vương quốc tự quản có link tự do với New Zealand. [ 114 ] [ 115 ] Nghị viện New Zealand không hề trải qua pháp lý cho những vương quốc này, mà chỉ hoàn toàn có thể hành vi nhân danh họ trong những yếu tố đối ngoại và quốc phòng với sự đống ý của họ. Tokelau là một chủ quyền lãnh thổ phi tự quản, sử dụng quốc kỳ và quốc huy của New Zealand, tuy nhiên được quản trị bởi một hội đồng gồm ba nguyên lão ( đến từ mỗi rạn sinh vật biển vòng ). [ 116 ] [ 117 ] Lãnh thổ nhờ vào Ross là chủ quyền lãnh thổ mà New Zealand công bố yêu sách tại châu Nam Cực, New Zealand quản lý và vận hành trạm nghiên cứu và điều tra Căn cứ Scott tại đây. [ 118 ] Luật Công dân New Zealand đối đãi bình đẳng với hàng loạt vương quốc, do đó hầu hết người sinh tại New Zealand, Quần đảo Cook, Niue, Tokelau và Lãnh thổ phụ thuộc vào Ross trước năm 2006 là những công dân New Zealand. Có thêm những điều kiện kèm theo vận dụng cho những người sinh từ năm 2006 trở đi. [ 119 ]
Dân số lịch sử của New Zealand (đen) và các dự kiến tăng trưởng (đỏ).

Tôn giáo tại New Zealand ( 2013 ) [ 3 ]

 Công giáo Roma (12.61%)

 Anh giáo (11.79%)

 Trưởng Nhiệm (8.47%)

 Các hệ phái Kitô khác (15.14%)

 Hindu (2.11%)

 Phật giáo (1.50%)

 Hồi giáo (1.18%)

 Tôn giáo khác (1.53%)

Xem thêm: Nepal – Wikipedia tiếng Việt

 Không xác định (4.44%)

 Không tôn giáo (41.92%)

Tính đến tháng 6 năm năm nay, dân số New Zealand ước tính đạt 4,69 triệu và ngày càng tăng với vận tốc 2,1 % mỗi năm. [ 4 ] New Zealand là một vương quốc hầu hết mang tính đô thị, với 72 % dân cư sống tại 16 khu vực đô thị chính và 53 % dân cư sống tại bốn thành phố lớn nhất : Auckland, Christchurch, Wellington, và Hamilton. [ 120 ] Các thành phố của New Zealand thường được xếp hạng cao trong những nhìn nhận đáng sống quốc tế. Tuổi thọ dự trù của người New Zealand vào năm 2012 là 84 năm so với phái đẹp, và 80,2 năm so với phái mạnh. [ 121 ] Tuổi thọ dự trù khi sinh được dự báo tăng từ 80 năm đến 85 năm vào 2050 và tỷ suất tử trận trẻ sơ sinh được dự kiến giảm. [ 122 ] Tỷ suất sinh của New Zealand là 2,1, tương đối cao so với một vương quốc tăng trưởng, và sinh sản tự nhiên góp phần một phần đáng kể vào tăng trưởng dân số. Do đó, New Zealand có cơ cấu tổ chức dân số trẻ so với hầu hết những quốc gia công nghiệp hóa, với 20 % dân cư New Zealand 14 tuổi hoặc trẻ hơn. [ 123 ] Đến năm 2050, dân số được dự báo tăng đến 5,3 triệu, tuổi trung bình tăng từ 36 lên 43 và tỷ suất người từ 60 tuổi trở lên tăng từ 18 % lên 29 %. [ 122 ]
Một nữ giới người Maori mặc áo lông chim kiwi, năm 1913
Trong tìm hiểu nhân khẩu năm 2013, 74,0 % dân cư New Zealand được xác lập là dân tộc bản địa Âu, và 14,9 % là người Maori. Các dân tộc bản địa chính khác gồm người châu Á ( 11,8 % ) và người Thái Bình Dương ( 7,4 % ). [ 124 ] [ n 7 ] Cư dân trở nên phong phú hơn trong những thập niên gần đây : Điều tra nhân khẩu năm 1961 cho thấy rằng dân cư New Zealand gồm 92 % là người châu Âu và 7 % là người Maori, còn những dân tộc thiểu số châu Á và Thái Bình Dương san sẻ 1 % còn lại. [ 125 ]Công dân New Zealand thường được gọi không chính thức là ” Kiwi ” trong cả tầm quốc tế [ 126 ] và địa phương. [ 127 ] Từ mượn Pākehā từ tiếng Maori được sử dụng để chỉ những người New Zealand có huyết thống châu Âu, tuy nhiên những người khác bác bỏ tên gọi này. [ 128 ] [ 129 ] Ngày nay, từ Pākehā ngày càng được sử dụng nhiều để chỉ hàng loạt người New Zealand không có huyết thống Polynesia. [ 130 ]Người Maori là dân tộc bản địa tiên phong đến New Zealand, tiếp theo họ là những người châu Âu định cư bắt đầu. Sau khi thuộc địa hóa, những người nhập cư hầu hết đến từ Anh Quốc, Ireland và Úc do những chủ trương hạn chế tựa như như chủ trương Úc da trắng. [ 131 ] Cũng có một lượng đáng kể người Hà Lan, Dalmatia, [ 132 ] Ý và Đức, cùng với những người châu Âu nhập cư gián tiếp từ Úc, Bắc Mỹ, Nam Mỹ, và Nam Phi. [ 133 ] Sau Đại khủng hoảng cục bộ, những chủ trương được thả lỏng và người nhập cư tăng tính phong phú. Năm 2009 – 10, Cơ quan nhập cư New Zealand phê chuẩn tiềm năng đồng ý chấp thuận hàng năm 45.000 – 50.000 thường trú nhân, tức mỗi năm có một người nhập cư mới trên 100 người New Zealand. [ 134 ] Trên 25 % dân cư New Zealand sinh tại hải ngoại, với hầu hết ( 52 % ) sống tại khu vực Auckland. Vào cuối thập niên 2000, châu Á vượt qua Anh Quốc và Ireland trong tiêu chuẩn nguồn nhập cư hải ngoại lớn nhất ; theo tìm hiểu nhân khẩu năm 2013, 31,6 % dân cư New Zealand sinh tại hải ngoại là được sinh tại châu Á ( đa phần là tại Trung Quốc, Ấn Độ, Philippines và Nước Hàn ), trong khi 26,5 % được sinh tại Anh Quốc và Ireland. Úc, những hòn đảo Thái Bình Dương, và Nam Phi cũng là những nguồn nhập cư đáng kể. [ 135 ]

Tiếng Anh là ngôn ngữ chiếm ưu thế tại New Zealand, được 96,1% cư dân nói.[136] Tiếng Anh New Zealand tương đồng với tiếng Anh Úc và nhiều người Anh ngữ đến từ Bắc Bán cầu gặp khó khăn với trọng âm. Khác biệt nổi bật nhất giữa tiếng Anh New Zealand và các phương ngôn tiếng Anh khác là các biến đổi trong tiền nguyên âm ngắn: âm “i”- ngắn (như trong “kit”) tập trung hướng về âm schwa (“a” trong “comma” và “about”); âm “e” ngắn (như trong “dress”) biến đổi hướng đến âm “i”- ngắn; và âm “a”- ngắn (như trong “trap”) biến đổi thành âm “e”- ngắn.[138] Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, người Maori gặp trở ngại trong việc nói ngôn ngữ của họ trong các trường học và công sở, và ngôn ngữ này chỉ còn là một ngôn ngữ cộng đồng tại vài khu vực hẻo lánh.[139] Tiến Maori gần đây trải qua một quá trình phục hồi,[140][141] và được tuyên bố là một ngôn ngữ chính thức của New Zealand vào năm 1987,[142] và được khoảng 3,7% cư dân nói vào năm 2013.[136] Cũng theo số liệu điều tra nhân khẩu vào năm 2013,[136] tiếng Samoa là ngôn ngữ phi chính thức được nói nhiều nhất (2,2%), tiếp đến là tiếng Hindi (1,7%), “Bắc Trung Quốc” (bao gồm Quan thoại, 1,3%) và tiếng Pháp (1,2%). 20.235 người (0,5%) cho biết họ có khả năng sử dụng ngôn ngữ ký hiệu New Zealand, nó được công nhận là một trong các ngôn ngữ chính thức của quốc gia vào năm 2006..[143]

Cơ Đốc giáo là tôn giáo chiếm ưu thế tại New Zealand, song xã hội đảo quốc này thuộc hàng thế tục nhất trên thế giới.[144][145] Theo điều tra nhân khẩu năm 2013, 55,0% cư dân xác định tin theo một hoặc nhiều tôn giáo, trong đó có 49,0% tự xác định là tín đồ Cơ Đốc giáo. 41,9% cho biết họ không theo tôn giáo nào (người dân có thể chọn nhiều tôn giáo hoặc không trả lời) Các giáo phái Cơ Đốc chính theo số lượng tín đồ là Công giáo La Mã (12,6%), Anh giáo (11,8%), Trưởng Lão (8,5%) và “tín đồ Cơ Đốc không được phân loại tiếp” (5,5%). Các tôn giáo Ringatū và Rātana (1,4%) có cơ sở trong cộng đồng Maori song có nguồn gốc Cơ Đốc.[147][148] Thay đổi về nhập cư và nhân khẩu trong các thập niên gần đây góp phần vào phát triển của các tôn giáo thiểu số,[149] như Ấn Độ giáo (2,1%), Phật giáo (1,5%), Hồi giáo (1,2%) và Sikh giáo (0,5%).[147] Vùng Auckland thể hiện tính đa dạng tôn giáo lớn nhất trong nước.[147]
[150]

Giáo dục đào tạo tiểu học và trung học là bắt buộc so với thiếu niên từ 6 đến 16 tuổi, và đa phần nhập học từ 5 tuổi. [ 152 ] Có 13 năm học đại trà phổ thông và theo học tại trường công được không lấy phí so với những công dân và thường trú nhân New Zealand từ sinh nhật thứ 5 đến khi kết thúc năm sau sinh nhật thứ 19. [ 153 ] New Zealand có tỷ suất người lớn biết chữ đạt 99 %, [ 123 ] và trên 50% dân số từ 15 đến 29 tuổi có một trình độ đại học-cao đẳng. [ 152 ] Có năm loại học viện chuyên nghành bậc đại học-cao đẳng thuộc chiếm hữu chính phủ nước nhà : ĐH, ĐH giáo dục, trường bách nghệ, ĐH chuyên nghiệp, và wānanga, [ 154 ] cùng với mạng lưới hệ thống giáo dục tư. [ 155 ] Trong dân số thành niên, có 14,2 % có bằng cử nhân hoặc cao hơn, 30,4 % có trình độ cao nhất là một dạng bằng cấp trung học, và 22,4 % không có bằng cấp chính thức. [ 156 ] Chương trình nhìn nhận học viên quốc tế ( PISA ) của OECD vào năm 2010 xếp hạng mạng lưới hệ thống giáo dục của New Zealand tốt thứ 7 trên quốc tế, trong đó học viên biểu lộ đặc biệt quan trọng tốt năng lượng đọc, toán học, và khoa học. [ 157 ]
Ảnh vệ tinh New Zealand.
New Zealand tọa lạc lân cận TT của thủy bán cầu, gồm hai thay máu chính quyền và 1 số ít hòn đảo nhỏ hơn. Hai hòn đảo chính là hòn đảo Bắc và hòn đảo Nam tách biệt nhau qua eo biển Cook rộng 22 km tại điểm hẹp nhất. [ 158 ] Trong số những hòn đảo nhỏ, năm hòn đảo lớn nhất có dân cư là hòn đảo Stewart, Chatham, Great Barrier, d’Urville và Waiheke. Các hòn đảo của New Zealand nằm giữa những vĩ độ 29 ° và 53 ° Nam, và những kinh độ 165 ° và 176 ° Đông .New Zealand nằm dọc theo trục bắc-đông bắc dài trên 1600 km, với chiều rộng tối đa là 400 km, [ 159 ] với đường bờ biển dài khoảng chừng 15.000 km ( 9.300 mi ) [ 123 ] và tổng diện tích quy hoạnh đất là 268.000 km² [ 160 ] Do có những hòn đảo nằm ở khu vực xa xôi và đường bờ biển dài, New Zealand có tài nguyên hải dương nhiều mẫu mã. Vùng độc quyền kinh tế tài chính của đảo quốc đứng số 1 quốc tế về diện tích quy hoạnh, gấp hơn 15 lần diện tích quy hoạnh đất. [ 161 ]Đảo Nam là đại lục lớn nhất của New Zealand và là hòn đảo lớn thứ 12 trên quốc tế. Dãy núi Nam Alps chạy dọc chiều dài của hòn đảo. [ 162 ] Có 18 đỉnh điểm trên 3.000 m, cao nhất trong số này là Aoraki / núi Cook với độ cao 3.754 m. Các núi dốc và vịnh hẹp sâu tại Fiordland là dấu tích của thời kỳ bằng hà lê dài tại góc tây nam của hòn đảo. [ 164 ] Đảo Bắc có diện tích quy hoạnh lớn thứ 14 quốc tế và có ít núi hơn tuy nhiên có dấu ấn là hiện tượng kỳ lạ núi lửa. [ 165 ] Vùng núi lửa Taupo hoạt động giải trí cao độ đã hình thành một cao nguyên núi lửa lớn, với dấu ấn là đỉnh điểm nhất hòn đảo Bắc mang tên núi Ruapehu ( 2.797 m ). Cao nguyên cũng có hồ lớn nhất toàn nước là hồ Taupo, [ 166 ] trên miệng núi lửa của một trong những siêu núi lửa hoạt động giải trí nhất trên quốc tế. [ 167 ]New Zealand có địa hình phong phú, nằm trên ranh giới giữa mảng Thái Bình Dương và mảng Ấn-Úc. [ 168 ] New Zealand là một bộ phận của Zealandia, một vi lục địa có kích thướng gần bằng 50% Úc, và dần bị chìm sau khi tách khỏi siêu lục địa Gondwana. [ 169 ] Khoảng 25 triệu năm trước, một sự trượt nghiêng của những hoạt động thiết kế mảng mở màn vặn xoắn và bóp khu vực. Sự kiện này này hiện có dẫn chứng rõ ràng nhất trên dãy Nam Alps, được hình thành từ ép nén vỏ Trái Đất bên cạnh đứt gãy Alpine. Ở nơi khác, ranh giới mảng tương quan đến hút chìm của một mảng dưới mảng khác, tạo ra rãnh Puysegur về phía nam, rãnh Hikurangi về phía đông của hòn đảo Bắc, và những rãnh Kermadec và Tonga [ 170 ] xe về phía bắc. [ 168 ]New Zealand là bộ phận của Australasia, và cũng tạo thành cực tây-nam của Polynesia. [ 171 ] Thuật ngữ châu Đại Dương thường được sử dụng để chỉ khu vực gồm có lục địa Úc, New Zealand và những hòn đảo trên Thái Bình Dương, tuy nhiên không nằm trong quy mô bảy lục địa. [ 172 ]
New Zealand có khí hậu hải dương ôn hòa và ôn đới ( Köppen : Cfb ), với nhiệt độ trung bình năm giao động từ 10 °C ở phía nam đến 16 °C ở phía bắc. [ 173 ] Nhiệt độ cao nhất trong lịch sử dân tộc là 42,4 °C tại Rangiora, Canterbury và thấp nhất trong lịch sử vẻ vang là – 25,6 °C tại Ranfurly, Otago. [ 174 ] Điều kiện độc lạ rõ ràng, từ mưa rất nhiều tại West Coast của hòn đảo Nam đến gần như bán khô hạn tại Trung Otago và bồn địa Mackenzie của nội lục Canterbury và bán nhiệt đới gió mùa tại Northland. [ 175 ] Trong số bảy thành thị lớn nhất, Christchurch là nơi khô hạn nhất, trung bình chỉ nhận được 640 mm mưa mỗi năm, còn Auckland là nơi mưa nhiều nhất với lượng mưa gần gấp đôi. [ 176 ] Auckland, Wellington và Christchurch mỗi năm đều nhận được trung bình trên 2000 giờ nắng. Các bộ phận miền nam và tây nam của hòn đảo Nam có khí hậu mát hơn và nhiều mây hơn, với khoảng chừng 1.400 – 1.600 giờ nắng ; những bộ phận miền bắc và hướng đông bắc của hòn đảo Nam là khu vực có nắng nhiều nhất nước với 2.400 – 2.500 giờ. [ 177 ] Mùa tuyết rơi nhìn chung là từ đàu tháng 6 đến đầu tháng 10, tuy nhiên những đợt rét bất ngờ đột ngột hoàn toàn có thể Open ngoài mùa này. [ 178 ] Tuyết rơi là điều thông dụng tại phần miền đông và miền nam của hòn đảo Nam và trên những vùng núi khắp quốc gia. [ 179 ]

Đa dạng sinh học[sửa|sửa mã nguồn]

Sự khác biệt về địa lý của New Zealand trong 80 triệu năm [ 180 ] và yếu tố địa sinh học của hòn đảo đã góp thêm phần hình thành những loài động vật hoang dã, thực vật và nấm đặc trưng của vương quốc này. Chúng hoặc là đã tiến hóa từ sự sống trong thời kỳ Gondwana hoặc một số ít ít sinh vật đã đến những bờ biển theo bằng cách bay đến, trôi dạt hoặc được mang đi qua biển. [ 181 ] Có khoảng chừng 82 % thực vật có mạch địa phương của New Zealand là loài đặc hữu, với khoảng chừng 1.944 loài, thuộc 65 chi và gồm có một họ đặc hữu. [ 182 ] [ 183 ] Theo một ước tính có khoảng chừng 2300 loài nấm gốc địa y ở New Zealand [ 182 ] và 40 % trong số đó là loài đặc hữu. [ 184 ] Hai loại rừng chính gồm rừng hầu hết là những cây lá rộng điển hình nổi bật bởi podocarp, hoặc rừng có đặc trưng là sồi miền nam thuộc khí hậu lạnh hơn. [ 185 ] Các loại thực phủ còn lại gồm có đồng cỏ, phần đông là bụi. [ 186 ]Trước khi con người đến định cư, ước tính rừng bao trùm 80 % mặt đất, riêng chỉ có vùng núi cao, khí ẩm, khu vực cằn cỗi và núi lửa là không có cây. [ 187 ] Chặt phá rừng diễn ra can đảm và mạnh mẽ sau khi con người đến định cư, với khoảng chừng phân nửa lớp phủ thực vật bị mất đi do bị đốt sau khi người Polynesia định cư. [ 188 ] Hầu hết rừng còn lại mất đi sau khi người châu Âu đến định cư, chúng bị chặt để làm nơi chăn nuôi gia súc, làm cho độ bao trùm rừng chỉ còn 23 %. [ 189 ]
Kiwi, loài chim không bay được đặc hữu và là biểu tượng của New Zealand.
Trong những khu rừng lúc đó đa phần là chim, và thiếu những loài thú săn mồi khiến cho một số ít loài như kiwi, kakapo và takahē tiến hóa thành không hề bay được. [ 190 ] Khi con người đến, những đổi khác tương quan đến thiên nhiên và môi trường sống, và viẹc gia nhập những loài chuột, chồn và những loài động vật hoang dã có vú khác khiến cho nhiều loài chim bị tuyệt chủng, như moa và đại bàng Haast. [ 191 ] [ 192 ]Các loài động vật hoang dã địa phương khác xuất hiện ở đây như bò sát ( tuatara, thằn lằn bóng và tắc kè ), [ 193 ] ếch, nhện ( katipo ), côn trùng nhỏ ( weta ) và ốc sên. [ 194 ] [ 195 ] Một số loài như wren và tuatara chỉ xuất hiện ở đây vì vậy chúng được gọi là hóa thạch sống. Ba loài dơi ( một đã tuyệt chủng ) từng là dấu tích duy nhất về những loài thú trên cạn địa phương của New Zealand cho đến năm 2006 khi phát hiện bộ xương của một loài thú cạn độc nhất có size như chuột với niên đại tối thiểu 16 triệu năm. [ 196 ] [ 197 ] Tuy vậy, những loài thú biển cũng khá đa dạng và phong phú, chiếm gần phân nủa những loài cá voi trên quốc tế ( cá voi, cá heo, và porpoise ) và một lượng lớn những loài hải cẩu được ghi nhận trong những vùng biển của New Zealand. [ 198 ] Nhiều loài chim biển sinh sản ở New Zealand, 1/3 trong chúng là đặc trưng của vương quốc này. [ 199 ] Chim cánh cụt được tìm thấy ở New Zealand nhiều hơn bất kể vương quốc nào khác. [ 200 ]Kể từ khi con người đến định cư, gần phân nửa những loài động vật hoang dã có xương sống đã tuyệt chủng, gồm có tối thiểu 51 loài chim, 3 loài ếch, 3 loài kỳ đà, 1 loài cá nước ngọt, và một loài dơi. Các loài khác đang bị rình rập đe dọa tuyệt chủng hoặc diện tích quy hoạnh phân bổ giảm mạnh. [ 191 ] Tuy nhiên, những nhà bảo tồn New Zealand đã đi tiên phong khi vận dụng nhiều giải pháp để giúp những loài bị rình rập đe dọa tuyệt chủng này hồi sinh, gồm có những khu bảo tồn trên hòn đảo, khống chế loài gây hại, chuyển khu vực sinh sống hoang dã, nuôi dưỡng, và hồi sinh hệ sinh thái trên hòn đảo và những khu vực được chọn bảo tồn khác. [ 201 ] [ 202 ] [ 203 ] [ 204 ] Theo chỉ số hoạt động giải trí thiên nhiên và môi trường năm 2012, New Zealand được xem là có những hành động can đảm và mạnh mẽ trong việc bảo vệ môi trường tự nhiên, xếp hạng thứ 14 trên tổng số 132 vương quốc được nhìn nhận. [ 205 ]
New Zealand có một kinh tế thị trường tăng trưởng văn minh và thịnh vượng. Đơn vị tiền tệ là dollar New Zealand, được gọi phi chính thức là ” dollar Kiwi ” ; nó cũng được lưu thông tại quần đảo Cook, Niue, Tokelau, và quần đảo Pitcairn. [ 206 ] New Zealand xếp hạng 6 theo Chỉ số tăng trưởng con người 2013, [ 207 ] xếp thứ tư theo Chỉ số tự do kinh tế tài chính 2012 của Quỹ Di sản, [ 208 ] và xếp thứ 13 theo Chỉ số phát minh sáng tạo toàn thế giới 2012 của INSEAD. [ 209 ]
Milford Sound, một trong những địa điểm du lịch nổi tiếng nhất của New Zealand.[210]
Trong lịch sử dân tộc, những ngành công nghiệp khai thác tài nguyên góp phần quan trọng cho kinh tế tài chính New Zealand, tùy từng thời gian khác nhau mà tập trung chuyên sâu vào đánh bắt cá hải cẩu, đánh bắt cá cá voi, lanh, vàng, gôm kauri, và gỗ địa phương. [ 211 ] Cùng với sự tăng trưởng của tàu ướp đông trong thập niên 1880, những mẫu sản phẩm thịt và bơ sữa được xuất khẩu đến Anh Quốc, ngành này đặt cơ sở cho tăng trưởng kinh tế tài chính can đảm và mạnh mẽ tại New Zealand. [ 212 ] Nhu cầu cao về nông sản từ Anh Quốc và Hoa Kỳ giúp người New Zealand đạt được tiêu chuẩn hoạt động và sinh hoạt cao hơn cả Úc và Tây Âu trong những thập niên 1950 và 1960. [ 213 ] Năm 1973, thị trường xuất khẩu của New Zealand suy giảm khi Anh Quốc gia nhập Cộng đồng châu Âu [ 214 ] và những yếu tố phức tạp khác như khủng hoảng cục bộ dầu mỏ 1973 và khủng hoảng cục bộ nguồn năng lượng 1979 dẫn đến một cuộc suy thoái và khủng hoảng kinh tế tài chính nghiêm trọng. [ 215 ] Tiêu chuẩn hoạt động và sinh hoạt tại New Zealand xuống thấp hơn tại Úc và Tây Âu, và đến năm 1982 thì New Zealand có thu nhập trung bình đầu người thấp nhất trong hàng loạt những vương quốc tăng trưởng theo nghiên cứu và điều tra của Ngân hàng Thế giới. [ 216 ] Từ năm 1984, những chính phủ nước nhà tiếp nối đuôi nhau nhau thực thi tái cấu trúc kinh tế tài chính vĩ mô với quy mô lớn, chuyển biến nhanh gọn New Zealand từ một kinh tế tài chính bảo lãnh cao độ sang một kinh tế tài chính mậu dịch tự do. [ 217 ] [ 218 ]Tỷ lệ thất nghiệp đạt đỉnh là trên 10 % vào năm 1991 và 1992, [ 219 ] sau Thứ Hai Đen 1987, tuy nhiên giảm xuống mức 3,4 % vào năm 2007. [ 220 ] Tuy nhiên, Khủng hoảng kinh tế tài chính 2007 – 08 có ảnh hưởng tác động nghiêm trọng đến New Zealand, GDP giảm trong 5 quý liên tục, sự giảm sút lê dài nhất trong hơn 30 năm, [ 221 ] [ 222 ] và tỷ suất thất nghiệp tăng lên 7 % vào cuối năm 2009. [ 223 ] New Zealand trải qua một loạt ” chảy máu chất xám ” từ thập niên 1970 [ 224 ] và hiện tượng kỳ lạ này vẫn tiếp nối cho đến nay. [ 225 ] Gần một phần tư số người lao động có kiến thức và kỹ năng cao chuyển tới sống tại hải ngoại, hầu hết là tại Úc và Anh Quốc, đây là tỷ suất cao nhất trong những vương quốc tăng trưởng. [ 226 ] Tuy nhiên, trong những năm gần đây, ” chảy máu chất xám ” lại đưa đến New Zealand những người chuyên nghiệp có giáo dục từ châu Âu và những vương quốc kém tăng trưởng hơn. [ 227 ]New Zealand phụ thuộc vào cao độ vào mậu dịch quốc tế, [ 229 ] đặc biệt quan trọng là nông sản. [ 230 ] Xuất khẩu chiếm đến 24 % sản xuất, [ 123 ] khiến New Zealand dễ bị thiệt hại do giá sản phẩm & hàng hóa quốc tế và suy thoái và khủng hoảng kinh tế tài chính toàn thế giới. Ngành xuất khẩu chính của đảo quốc là nông nghiệp, ngư nghiệp, lâm nghiệp, và khai mỏ, chúng chiếm khoảng chừng 50% kim ngạch xuất khẩu. [ 231 ] Các đối tác chiến lược xuất khẩu chính của New Zealand là Úc, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc, và Anh Quốc. [ 123 ] Thương Mại Dịch Vụ là nghành nghề dịch vụ lớn nhất trong kinh tế tài chính New Zealand, tiếp theo là sản xuất và kiến thiết xây dựng, rồi đến trang trại và khai thác nguyên vật liệu thô. [ 123 ] Du lịch đóng một vai trò quan trọng trong kinh tế tài chính New Zealand, góp phần 15,0 tỷ USD cho tổng GDP vương quốc và góp phần 9,6 % tổng lực lượng lao động trong năm 2010. [ 232 ]
Lông cừu từng là một trong các hàng hóa xuất khẩu chính của New Zealand.
Lông cừu là nông sản xuất khẩu chính của New Zealand vào cuối thế kỷ XIX. [ 211 ] Thậm chí cho đến tận thập niên 1960, loại sản phẩm & hàng hóa này vẫn chiếm hơn 1/3 thu nhập từ xuất khẩu, [ 211 ] tuy nhiên kể từ đó giá trị của nó giảm tương đối so với những sản phẩm & hàng hóa khác [ 233 ] và lông cừu không còn sinh lợi so với nhiều nông dân. [ 234 ] trái lại, chăn nuôi bò sữa ngày càng tăng, với số lượng bò sữa tăng gấp đôi từ năm 1990 đến năm 2007, [ 235 ] trở thành nguồn xuất khẩu lớn nhất của New Zealand. [ 236 ] Từ đầu năm đến tháng 6 năm 2009, những mẫu sản phẩm bơ sữa chiếm 21 % ( 9,1 tỷ USD ) tổng kim ngạch xuất khẩu, [ 237 ] và công ty lớn nhất toàn nước là Fonterra trấn áp gần 1/3 thanh toán giao dịch bơ sữa quốc tế. [ 238 ] Các nông sản xuất khẩu chính khác trong năm 2009 là thịt, lông cừu, quả và cá. Ngành công nghiệp rượu vang của New Zealand đi theo xu thế tựa như như bơ sữa, số ruộng nho tăng gấp đôi trong cùng thời kỳ, [ 239 ] lần tiên phong vượt qua xuất khẩu lông cừu vào năm 2007. [ 240 ] [ 241 ]Năm năm ngoái, nguồn năng lượng tái tạo chiếm 40,1 % tổng phân phối nguồn năng lượng của New Zealand, đa phần là địa nhiệt và thủy điện. [ 242 ] Riêng nguồn năng lượng địa nhiệt góp phần 22 % phân phối nguồn năng lượng của New Zealand vào năm này. [ 242 ]Mạng lưới giao thông vận tải tại New Zealand gồm có 94.000 km đường đi bộ, với 199 km đường cao tốc theo số liệu năm 2017, [ 243 ] và 4.128 km đường tàu. [ 123 ] Các thành thị chính được link bằng dịch vụ xe buýt, tuy nhiên xe hơi cá thể là phương pháp giao thông vận tải hầu hết. [ 244 ] Hệ thống đường tàu được tư hữu hóa vào năm 1993, tuy nhiên cơ quan chính phủ tái quốc hữu hóa chúng theo quy trình tiến độ từ năm 2004 đến năm 2008. Doanh nghiệp quốc doanh KiwiRail hiện quản lý và vận hành mạng lưới hệ thống đường tàu, ngoại trừ dịch vụ đường tàu đô thị Auckland do Transdev quản lý và vận hành. [ 245 ] Hệ thống đường tàu chạy dọc chiều dài vương quốc, tuy nhiên hầu hết những tuyến nay chuyên chở hàng thay vì chở khách. [ 246 ] Hầu hết hành khách quốc tế đến bằng đường hàng không [ 247 ] và New Zealand có sáu cảng hàng không quốc tế quốc tế, tuy nhiên nay chỉ có những trường bay Auckland và Christchurch có link trực tiếp với những vương quốc ngoài Úc hay Fiji. [ 248 ]Bưu điện New Zealand được độc quyền trong nghành viễn thông cho đến năm 1989, tức khi Telecom New Zealand được xây dựng, công ty này bắt đầu là doanh nghiệp quốc doanh tuy nhiên được tư hữu hóa vào năm 1990. [ 249 ] Telecom đổi tên thành Spark New Zealand vào năm năm trước, Spark NZ vẫn chiếm hữu phần đông hạ tầng viễn thông, tuy nhiên có ngày càng tăng cạnh tranh đối đầu từ những nhà sản xuất khác. [ 250 ] Liên minh Viễn thông Quốc tế xếp hạng New Zealand đứng thứ 18 trong tăng trưởng hạ tầng thông tin và tiếp thị quảng cáo vào năm năm nay. [ 251 ]
Người Maori bắt đầu phỏng theo văn hóa truyền thống Đông Polynesia nhiệt đới gió mùa, tương thích với những thử thách tương quan đến thiên nhiên và môi trường lớn hơn và phong phú hơn, ở đầu cuối tăng trưởng văn hóa truyền thống đặc trưng của mình. Tổ chức xã hội phần đông là hội đồng cùng mái ấm gia đình ( whanau ), thị tộc ( hapu ) và bộ tộc ( iwi ) do một tù trưởng ( rangatira ) quản lý và vị thế của nhân vật này do hội đồng ưng ý. Những người nhập cư Anh Quốc và Ireland đem những góc nhìn trong văn hóa truyền thống của họ đến New Zealand và cũng ảnh hưởng tác động đến văn hóa truyền thống Maori, [ 253 ] [ 254 ] đặc biệt quan trọng là gia nhập Cơ Đốc giáo. [ 255 ] Tuy nhiên, người Maori vẫn nhìn nhận lòng trung thành với chủ với những nhóm bộ tộc là một bộ phận quan trọng trong truyền thống của mình, và vai trò của quan hệ họ hàng so với người Maori cũng tương tự như như những dân tộc bản địa Polynesia khác. [ 256 ] Gần đây, văn hóa truyền thống Mỹ, Úc, châu Á và những văn hóa truyền thống châu Âu khác cũng gây tác động ảnh hưởng đến New Zealand. Văn hóa Polynesia phi Maori cũng hiện hữu, tiệc tùng Polynesia lớn nhất quốc tế là Pasifika nay là một sự kiện thường niên tại Auckland. [ 257 ]
Người định cư châu Âu phát triển một bản sắc chịu ảnh hưởng từ lối sống quê mùa của họ. .
Sinh hoạt tại New Zealand hầu hết mang tính nông thôn trong thời kỳ đầu, khiến người New Zealand bị tưởng tượng là thô kệch, siêng năng. Sự nhã nhặn được mong đợi và được thôi thúc trải qua hội chứng ghen tị. Từng có thời New Zealand không được nhìn nhận là một vương quốc tri thức. [ 260 ] Từ đầu thế kỷ XX cho đến cuối thập niên 1960, văn hóa truyền thống Maori bị đàn áp do nỗ lực đồng nhất người Maori với người New Zealand gốc Anh Quốc. [ 139 ] Trong thập niên 1960, khi trình độ giáo dục được nâng lên và những thành thị được khoách trương [ 261 ] văn hóa truyền thống đô thị khởi đầu chiếm lợi thế. [ 262 ] Thậm chí ngay cả khi hầu hết dân cư hiện sống trong những thành thị, phần nhiều tác phẩm mỹ thuật, văn học, phim, hài kịch của New Zealand vẫn có chủ đề nông thôn .Là một phần trong quy trình hồi sinh văn hóa truyền thống Maori, những nghề thủ công truyền thống là khắc và dệt nay được triển khai phổ cập hơn và những nghệ sĩ người Maori ngày càng tăng về số lượng và ảnh hưởng tác động. [ 263 ] Hầu hết tác phẩm khắc của người Maori miêu tả nhân vật, thường là với ba ngón tay với một cái đầu cụ thể giống với tự nhiên hoặc một cái đầu kỳ cục. [ 264 ] Kiến trúc Maori trước khi tiếp xúc với người da trắng gồm những nhà hội họp được chạm khắc ( wharenui ), những nhà này bắt đầu được phong cách thiết kế nhằm mục đích hoàn toàn có thể thiết kế xây dựng, cải biến lại liên tục nhằm mục đích cung ứng những ý tưởng sáng tạo hoặc nhu yếu khác nhau. [ 265 ]Vị trí cô lập của đảo quốc trì hoãn ảnh hưởng tác động của những xu thế nghệ thuật và thẩm mỹ châu Âu, được cho phép những nghệ sĩ địa phương tăng trưởng phong thái đặc trưng riêng theo chủ nghĩa khu vực. [ 266 ] Trong những thập niên 1960 và 1970, nhiều nghệ sĩ tích hợp những kỹ thuật Maori và phương Tây, tạo nên những hình thức thẩm mỹ và nghệ thuật độc nhất. [ 267 ]Áo choàng của người Maori được làm từ sợi lông mịn và được trang trí bằng hoa văn hình tam giác, hình thoi và những dạng hình học khác màu đen, đỏ, và trắng. [ 268 ] Người châu Âu đưa nghi thức thời trang Anh đến New Zealand, và cho đến thập niên 1950 thì hầu hết mọi người mặc đồ chỉnh tề trong những dịp tiệc tùng. [ 269 ] Tiêu chuẩn thời trang từ đó được thả lỏng và thời trang New Zealand có tiếng là tự nhiên, thực dụng và mờ nhạt. [ 270 ] [ 271 ] Tuy nhiên, công nghiệp thời trang địa phương tăng trưởng đáng kể từ năm 2000, một số ít thương hiệu được công nhận ở tầm quốc tế. [ 271 ]Người Maori nhanh gọn đảm nhiệm chữ viết làm phương tiện đi lại san sẻ ý tưởng sáng tạo, và nhiều câu truyện và bài thơ truyền khẩu của họ được chuyển sang hình thức văn bản. [ 272 ] Hầu hết văn học tiếng Anh bắt đầu nhập từ Anh Quốc và phải đến thập niên 1950, khi mà thị trường phát hành địa phương ngày càng tăng thì văn học New Zealand mới khởi đầu được biết đến thông dụng. [ 273 ] Mặc dù hầu hết vẫn chịu tác động ảnh hưởng từ những khuynh hướng và sự kiện toàn thế giới, tuy nhiên những nhà văn trong thập niên 1930 mở màn tăng trưởng những câu truyện ngày càng tập trung chuyên sâu vào thưởng thức của họ tại New Zealand. Trong quá trình này, văn học biến hóa từ một hoạt động giải trí mang tính báo chí truyền thông sang theo đuổi tính học thuật hơn. [ 274 ] Sự kiện tham gia những Thế Chiến khiến một số ít nhà văn New Zealand có một nhãn quan mới về văn hóa truyền thống New Zealand và văn học địa phương tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ thời hậu chiến cùng với quá trìnhự lan rộng ra những ĐH. [ 275 ]

Truyền thông và vui chơi[sửa|sửa mã nguồn]

Nhảy Bungee tại thị trấn nghỉ dưỡng Queenstown.

Âm nhạc New Zealand chịu ảnh hưởng từ các thể loại blues, jazz, country, rock and roll và hip hop, nhiều thể loại được hiểu một cách độc đáo tại New Zealand.[276] người Maori phát triển các thánh ca và ca khúc truyền thống từ nguồn gốc Đông Nam Á cổ đại của họ, và sau nhiều thế kỷ cô lập đã tạo nên một âm điệu “đơn điệu” và “hiu quạnh” độc đáo.[277] Sáo và kèn được sử dụng làm nhạc cụ[278] hoặc làm công cụ báo hiệu trong chiến tranh hoặc những dịp đặc biệt.[279] Những người định cư ban đầu đem đến âm nhạc dân tộc của họ, với các đội kèn đồng và hợp xướng trở nên phổ biến, các nhạc sĩ bắt đầu lưu diễn tại New Zealand trong thập niên 1860.[280][281] Các đội kèn trống trở nên phổ biến trong đầu thế kỷ XX.[282] Ngành công nghiệp thu âm New Zealand bắt đầu phát triển từ 1940 trở đi và nhiều nhạc sĩ New Zealand thu được thành công tại Anh Quốc và Hoa Kỳ.[276] Một số nghệ sĩ người Maori phát hành các bài hát bằng tiếng Maori và hình thức nghệ thuật dựa trên truyền thống Maori mang tên kapa haka (ca vũ) được hồi sinh.[283] Giải thưởng âm nhạc New Zealand được Recorded Music NZ tổ chức thường niên; giải thưởng được tổ chức lần đầu vào năm 1965.[284]

Phát thanh lần đầu Open tại New Zealand vào năm 1922 và so với truyền hình là năm 1960. [ 285 ] Số lượng phim New Zealand ngày càng tăng đáng kể trong thập niên 1970. [ 286 ] Năm 1978, Ủy ban Điện ảnh New Zealand khởi đầu tương hỗ những nhà làm phim địa phương và nhiều phim tiếp cận được với người theo dõi quốc tế, 1 số ít nhận được công nhận quốc tế. Các phim New Zealand đoạt lệch giá cao nhất gồm [ 287 ] : Boy, The World’s Fastest Indian, Once Were Warriors, và Whale Rider. Việc bãi bỏ những pháp luật trong thập niên 1980 khiến số lượng đài phát thanh và truyền hình ngày càng tăng đột biến. [ 286 ] Truyền hình New Zealand hầu hết phát sóng những chương trình của Hoa Kỳ và Anh Quốc, cùng với một số lượng lớn những chương trình của Úc và địa phương. Cảnh quan phong phú và kích cỡ nhỏ của đảo quốc, cộng thêm khuyến khích của chính phủ nước nhà, [ 288 ] giúp khuyến khích những nhà phân phối quay những bộ phim có ngân sách lớn tại New Zealand. [ 289 ] Ngành công nghiệp tiếp thị quảng cáo New Zealand do 1 số ít công ty chi phối, hầu hết thuộc chiếm hữu ngoại bang, tuy nhiên nhà nước duy trì quyền sở hữu so với 1 số ít đài truyền hình và phát thanh. Từ năm 2003 đến 2008, Phóng viên không biên giới luôn xếp hạng tự do báo chí truyền thông của New Zealand trong 20 vị trí tiên phong. [ 290 ] Năm 2011, New Zealand xếp hạng 13 toàn thế giới về tự do báo chí truyền thông theo nhìn nhận của Freedom House, đứng thứ hai tại châu Á-Thái Tỉnh Bình Dương. [ 291 ]
Đội tuyển bóng bầu dục liên hiệp New Zealand trình diễn “haka” trước một trận đấu.
Hầu hết những môn thể thao hầu hết được chơi tại New Zealand có nguồn gốc Anh Quốc. [ 292 ] Bóng bầu dục liên hiệp được nhìn nhận là môn thể thao vương quốc [ 293 ] và lôi cuốn hầu hết người theo dõi. [ 294 ] Golf, bóng lưới, quần vợt và cricket đạt tỷ suất người thành niên tham gia cao nhất, trong khi bóng đá là môn thể thao số 1 trong giới trẻ. [ 294 ] Các trận du đấu bóng bầu dục thắng lợi đến Úc và Anh Quốc vào cuối thập niên 1880 và đầu thập niên 1900 đóng một vai trò khởi đầu trong việc thấm nhuần một truyền thống dân tộc bản địa. [ 295 ] Đua ngựa cũng là một môn thể thao đại chúng và trở thành bộ phận của văn hóa truyền thống ” bầu dục, đua và bia ” trong thập niên 1960. [ 296 ] Sự tham gia của người Maori trong những môn thể thao châu Âu đặc biệt quan trọng rõ ràng trong bóng bầu dục và đội tuyển vương quốc trình diễn một tín hiệu lệnh truyền thống cuội nguồn Maori mang tên haka trước những trận dấu quốc tế. [ 297 ]New Zealand có những đội tuyển tranh tài quốc tế trong những môn bóng bầu dục liên hiệp, bóng lưới, cricket, bóng bầu dục liên minh, và bóng mềm, và có truyền thống cuội nguồn tranh tài tốt trong ba môn phối hợp, rowing, yachting và đua xe đạp điện. New Zealand tham gia Thế vận hội Mùa hè vào năm 1908 và 1912 trong một đội tuyển chung với Úc, và lần đầu tham gia độc lập vào năm 1920. Quốc gia này xếp hạng cao theo tỷ suất huy chương trên dân số trong những kỳ Thế vận hội gần đây. [ 294 ] [ 298 ] [ 299 ] Đội tuyển bóng bầu dục liên hiệp nam vương quốc New Zealand có thành tích tốt nhất trong lịch sử dân tộc bóng bầu dục quốc tế [ 300 ] New Zealand nổi tiếng với những môn thể thao mạo hiểm, du lịch mạo hiểm và truyền thống lịch sử leo núi can đảm và mạnh mẽ. [ 302 ] Các môn thể thao ngoài trời khác như đua xe đạp điện, câu cá, bơi, chạy, đi bộ, chèo xuồng, săn, thể thao trên tuyết, và lướt sóng cũng thông dụng. [ 303 ] Môn thể thao truyền thống cuội nguồn Polynesia là đua chèo xuồng waka ama ngày càng phổ cập và hiện là một môn thể thao quốc tế với những đội tuyển từ khắp Thái Bình Dương. [ 304 ]
Ẩm thực New Zealand tích hợp ẩm thực Maori địa phương và những truyền thống lịch sử nấu nướng phong phú do những người định cư và nhập cư đưa tới từ châu Âu, Polynesia và châu Á. [ 305 ] Sản xuất nông nghiệp sinh lợi từ đất liền đến biển dần được những người định cư châu Âu thời đầu gia nhập, hầu hết là trồng trọt và chăn nuôi như ngô, khoai tây và lợn. [ 306 ] Các thành phần hoặc món ăn đặc biệt quan trọng gồm có thịt cừu non, cá hồi, kōura ( tôm hùm đất ), [ 307 ] những loài hàu vét, cá mồi trắng, pāua ( bào ngư ), trai, điệp, pipis và tuatua ( đều là những loài sò ốc của New Zealand ), [ 308 ] khoai lang ( kūmara ), quả kiwi, tamarillo và pavlova ( được cho là một món ăn vương quốc ). [ 305 ] [ 309 ] Hāngi là một chiêu thức nấu ăn của người Māori, sử dụng đá được nung nóng được chôn trong một lò ngầm. Sau khi người châu Âu thuộc địa hóa, người Maori khởi đầu nấu ăn với nồi và lò, khiến hāngi được sử dụng ít liên tục hơn, tuy nhiên nó vẫn được sử dụng trong những dịp nghi lễ như tangihanga. [ 310 ]

1. ^ trên trong thực tiễn.[1]Tiếng Anh là ngôn từ chính thức do được sử dụng thoáng rộng
2. ^ Các số liệu về sắc tộc lên đến hơn 100 % vì mọi người hoàn toàn có thể chọn nhiều hơn một nhóm dân tộc bản địa .
3. ^ [6] là (357526 + 81936) / (26821559 – 92499–26033 – 19216)=1.6%. Nếu bao gồm cả vùng nước mở cửa sông, rừng ngập mặn và thảm thực vật thân thảo mặn, thì con số là 2.2%.Tỷ lệ diện tích quy hoạnh của New Zealand ( không gồm có những cửa sông ) được bao trùm bởi sông, hồ và ao, dựa trên số liệu từ Cơ sở tài liệu về lớp phủ đất của New Zealand, là ( 357526 + 81936 ) / ( 26821559 – 92499 – 26033 – 19216 ) = 1.6 %. Nếu gồm có cả vùng nước mở cửa sông, rừng ngập mặn và thảm thực vật thân thảo mặn, thì số lượng là 2.2 % .
4. ^ Quần đảo Chatham có một múi giờ riêng không liên quan gì đến nhau, đi trước 45 phút so với phần còn lại của New Zealand .
5. ^ [11] Thời gian tiết kiệm ánh sáng ban ngày cũng được quan sát thấy ở Quần đảo Chatham, trước NZDT 45 phút. Đồng hồ được tăng thêm một giờ kể từ Chủ nhật sau cuối của tháng 9 cho đến Chủ nhật tiên phong của tháng 4. Thời gian tiết kiệm chi phí ánh sáng ban ngày cũng được quan sát thấy ở Quần đảo Chatham, trước NZDT 45 phút .
6. ^ Zeeland is được viết là ” Zealand ” trong tiếng Anh. Danh xưng của New Zealand không bắt nguồn từ hòn đảo Zealand của Đan Mạch .
7. ^ tổng phẩm trăm hơn 100 % do dân cư được lựa chọn hơn 1 dân tộc bản địa .

• David Bateman, ed. Bateman New Zealand Encyclopedia (2005)
• Keith Sinclair and Raewyn Dalziel. A History of New Zealand (2000)
• A. H. McLintock, ed. Encyclopedia of New Zealand 3 vols (1966)
• New Zealand Official Yearbook (annual)

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Wikimedia Atlas của New Zealand

Xem thêm: Top 10 nhà hàng biển Hải Tiến Thanh Hóa đồ ăn ngon, giá tốt

Source: https://dichvusuachua24h.com
Category : Du Lịch