Chiến tranh thế giới thứ nhất – Wikipedia tiếng Việt

Chiến tranh thế giới thứ nhất, còn được gọi là Đại chiến thế giới lần thứ nhất, Đệ nhất Thế chiến hay Thế chiến I, là một cuộc chiến tranh thế giới bắt nguồn tại châu Âu từ ngày 28 tháng 7 năm 1914 đến ngày 11 tháng 11 năm 1918.

Cuộc chiến tranh này là một trong những sự kiện có ảnh hưởng nhất trong lịch sử thế giới.[5] Đây là cuộc chiến tranh có chiến trường chính bao trùm khắp châu Âu và ảnh hưởng ra toàn thế giới, lôi kéo tất cả các cường quốc châu Âu và Bắc Mỹ vào cuộc chiến với số lượng người chết trên 19 triệu người, đồng thời có sức tàn phá và ảnh hưởng về vật chất lẫn tinh thần của nhân loại rất sâu sắc và lâu dài. Khác với các cuộc chiến tranh trước đó, người Âu châu phải chiến đấu cả trên chiến trường lẫn ở hậu phương. Phụ nữ phải làm việc thay nam giới, đồng thời sự phát triển của công nghệ cũng có ảnh hưởng đến tính chất chiến tranh; có thể thấy sự hiệu quả của không quân và xe tăng trong chiến đấu kể từ cuộc Đại chiến này.[6][7] Chiến tranh chiến hào gắn liền với cuộc Đại chiến thế giới lần thứ nhất trong thời gian đầu của nó.[8]

Đây là cuộc chiến giữa phe Hiệp Ước (chủ yếu là Anh, Pháp, Nga và sau đó là Hoa Kỳ, Brasil) với phe Liên minh Trung tâm (chủ yếu là Đức, Áo-Hung, Bulgaria và Ottoman). Cuộc chiến bắt đầu với Vụ ám sát thái tử Áo-Hung (được coi là “ngòi nổ” của cuộc chiến tranh), dẫn đến việc Áo – Hung tuyên chiến với Serbia.[9][10] Sự kiện này được nối tiếp bởi việc Hoàng đế Đức là Wilhelm II truyền lệnh cho các tướng lĩnh đưa quân tấn công Bỉ, Luxembourg và Pháp, theo kế hoạch Schlieffen.[11] Hơn 70 triệu quân nhân được huy động ra trận chiến, trong số đó có 60 triệu người Âu châu, trong 1 trong những cuộc chiến tranh lớn nhất trong lịch sử.[12][13] Trong cuộc chiến tranh kinh hoàng này, Pháp là nước chịu tổn thất nặng nề hơn cả và hoàn toàn bị kiệt quệ, dẫn tới sự đại bại của họ trong các cuộc chiến tranh về sau.[14][15] Những trận đánh khốc liệt nhất trong cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất cũng diễn ra trên đất Pháp.[16] một trận đánh đáng nhớ của cuộc Đại chiến là tại Verdun cùng năm đó, khi quân Đức tấn công thành cổ Verdun của Pháp, nhưng không thành công.[17] Tuy nhiên, trận chiến đẫm máu nhất là tại sông Somme (1916), khi liên quân Anh – Pháp đánh bất phân thắng bại với quân Đức[18], trong khi chiến dịch quân sự lớn nhất là Cuộc tổng tấn công của Brusilov, khi quân Nga đánh bại liên quân Áo-Hung và Đức.

Bạn đang đọc: Chiến tranh thế giới thứ nhất – Wikipedia tiếng Việt

Tất cả những đế quốc quân chủ ( trừ Đế quốc Anh ) đều sụp đổ trong cuộc cuộc chiến tranh này. Đảng Bolshevik lên nắm quyền tại nước Nga sau cuộc Cách mạng Tháng Mười lật đổ Nga hoàng, trong khi việc Đức bại trận lại tạo điều kiện kèm theo cho Đức Quốc Xã lên nắm quyền nhờ biết khai thác tâm ý bất mãn của dân cư. [ 5 ] Tuy nước Đức thua cuộc nhưng về thương mại và công nghiệp họ không bị tổn hại gì lớn, [ 19 ] cho nên vì thế về những mặt này họ đã thắng lợi cuộc Chiến tranh quốc tế lần thứ nhất. [ 20 ]Không một nước châu Âu nào thật sự thắng lợi cuộc cuộc chiến tranh này, tổng thể đều chịu tổn hại nặng nề về người và của. Sau cuộc chiến tranh, châu Âu lâm vào thực trạng khủng hoảng cục bộ và những cao trào chủ nghĩa dân tộc bản địa trỗi dậy ở những nước bại trận. [ 5 ] Điển hình là tại Thổ Nhĩ Kỳ, bão táp trào lưu cách mạng giải phóng dân tộc bản địa rầm rộ, đưa dân tộc bản địa này từ từ hồi sinh, và buộc phe Hiệp Ước phải xóa bỏ những lao lý khắc nghiệt sau khi cuộc Chiến tranh quốc tế thứ nhất chấm hết. [ 21 ] [ 22 ] Nước duy nhất không bị tàn phá mà còn thu được doanh thu lớn từ đại chiến này là Hoa Kỳ, nó đã tạo điều kiện kèm theo cho nước này vượt trên những nước châu Âu về kinh tế tài chính kể từ sau đại chiến .

Trước đây ở các nước nói tiếng Anh dùng từ “Đại chiến” (Great War). Vài thập kỷ sau, tên gọi Chiến tranh thế giới lần thứ nhất (World War I) mới được áp dụng để phân biệt với cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai.[23] Đương thời, nó còn được gọi với cái tên “Cuộc chiến tranh chấm dứt mọi cuộc chiến tranh” (The war to end all wars) bởi quy mô và sự tàn phá khủng khiếp nó gây ra.[24] Chính những vấn đề liên quan tới Hoà ước Versailles 1919 đã khiến cho cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ.[25]

Mục đích

Đây là một đại chiến để lập lại trật tự quốc tế mới, nó làm sụp đổ 4 đế chế hùng mạnh của châu Âu và quốc tế lúc đó là Đế quốc Nga, Đế chế Đức, Đế quốc Áo-Hung và Đế quốc Ottoman, làm đổi khác thâm thúy bộ mặt của châu Âu và quốc tế. Tuy nhiên mặc dầu là đại chiến đẫm máu và quyết liệt như vậy nhưng đại chiến này đã không xử lý được những xích míc căn nguyên và ” quốc tế mới ” mà nó tạo ra còn đặt châu Âu và quốc tế trước những yếu tố và xích míc khác còn trầm trọng hơn như phát sinh nhà nước theo Chủ nghĩa Cộng sản tại Nga, Chủ nghĩa quân phiệt và Chủ nghĩa phát xít tại Ý, Đức và Nhật, sự chia cắt, xâm phạm quyền tự quyết của những dân tộc bản địa … Những yếu tố đó sẽ dẫn đến bùng nổ Chiến tranh quốc tế thứ hai. Đó là nguyên do một số ít nhà điều tra và nghiên cứu cho rằng Chiến tranh quốc tế thứ hai chỉ là sự tiếp nối đuôi nhau của Chiến tranh quốc tế thứ nhất sau gần 20 năm tạm nghỉ lấy sức .

Chiến tranh thế giới thứ nhất xảy ra giữa 2 khối liên minh quân sự được hình thành sau thế kỷ XIX: 1 bên là liên minh 3 đế quốc Anh – Pháp – Nga, hay được gọi là khối Hiệp ước Entente ba bên (trong tiếng Pháp entente có nghĩa là sự đồng thuận, hiệp ước) sau này còn thêm Hoa Kỳ và một số nước khác tham gia; bên kia là phe Liên minh Trung tâm (Central Powers, hay còn gọi là Liên minh 3 nước) gồm Đức, Áo – Hung và Ottoman.

Tuy nhiên sau đó Ý chiến đấu bên phía Entente 3 bên nhưng Liên minh Trung tâm lại có thêm liên minh là Đế quốc Ottoman và Bulgaria. Trong khi vai trò của những liên minh chính trong Entente 3 bên khá đồng đều trong việc gánh vác sức nặng cuộc chiến tranh thì ở bên phía Liên minh Trung tâm vai trò những liên minh chính là mờ nhạt hơn, chỉ Đức có vai trò trụ cột vì thực tiễn xích míc đa phần gây nên cuộc chiến tranh là gắn liền với tham vọng chính trị kinh tế tài chính của đế quốc Đức lúc đó. Lúc bấy giờ, 2 cường quốc quân sự chiến lược hùng mạnh nhất của châu Âu là Đức và Anh. [ 26 ]

Quy mô, đặc thù

Các nước tham chiến tại châu Âu. Hình dáng tiểu bang Illinois nằm ở bên trái để có thể so sánh diện tích.

 Khối Trung tâm (Central Powers)

 Khối Hiệp ước (Entente Powers)

 Các nước trung lập

Về góc nhìn chính trị – quân sự chiến lược đây là lần tiên phong quốc tế biết đến 1 kiểu cuộc chiến tranh tổng lực, cuộc chiến tranh tổng lực. Chiến tranh diễn ra không những ác liệt trên bộ, trên không, trên biển mà những bên thực thi vây hãm bóp nghẹt kinh tế tài chính của nhau, đánh vào ý chí và bản lĩnh chịu đựng của dân tộc bản địa, thử thách tiềm lực kinh tế tài chính và sức mạnh ý thức của đối phương. Các cường quốc như Đế quốc Nga, Đế quốc Áo-Hung và Đế quốc Đức đã thất bại và sụp đổ dù quân đội của họ vẫn còn hiện hữu ( đặc biệt quan trọng quân đội Đức vẫn còn đang trên đất đối phương, và quân địch còn chưa xâm phạm tới chủ quyền lãnh thổ của họ ). Các nước này đã thua trận vì xã hội kiệt sức, không hề kham nổi cuộc chiến tranh – 1 kiểu cuộc chiến tranh tiêu tốn với cường độ cực cao, khiến chính phủ nước nhà của họ bị những lực lượng trong nước lật đổ .Chiến tranh quốc tế thứ nhất diễn ra theo 1 kiểu kế hoạch cuộc chiến tranh tân tiến. Trước đây châu Âu đã từng có những đại chiến theo liên minh nhiều nước như Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha, Chiến tranh Kế vị Áo, Chiến tranh Bảy năm, Chiến tranh Napoléon, v.v… Nhưng những đại chiến đó có hiệu quả cuộc chiến tranh phụ thuộc vào vào 1 hoặc vài trận đánh lớn có tính quyết định hành động diễn ra trong 1-2 ngày tại 1 điểm quyết chiến hoặc một vài chiến dịch trong vài tuần hoặc một vài tháng, những hoạt động giải trí chiến sự xen kẽ với độc lập. Kết cục cuộc chiến tranh không triệt để : thua trận thì ký hòa ước nhượng bộ, chờ vài năm phục sinh tiềm lực rồi lại tham chiến tiếp ( điển hình như những cuộc chiến thời Napoléon I ). Các đại chiến đó phụ thuộc vào rất nhiều, nếu không nói là hầu hết, vào tài thao lược của nhà cầm quân. Còn từ nay, kể từ Thế chiến I, lần tiên phong trái đất tận mắt chứng kiến một kiểu cuộc chiến tranh vĩnh viễn, quy mô, tiêu diệt. Chiến sự giàn trải trên khắp mặt trận, khắp cả lục địa. Vai trò cá thể của thống soái trong cuộc chiến tranh bị hạn chế mà tiềm lực kinh tế tài chính và ý chí, sức mạnh niềm tin của vương quốc nổi lên là yếu tố quyết định hành động .Trên mặt trận về góc nhìn thuần túy quân sự chiến lược đây là một cuộc cuộc chiến tranh đã có những đặc trưng tân tiến : quân đội là quân đội phần đông. Lần tiên phong trên quốc tế cuộc chiến tranh theo giải pháp đội hình tản mác không còn những khối quân lực xếp hàng tiến công và phòng thủ theo đội hình ô vuông chi chít rất đặc trưng của mọi cuộc cuộc chiến tranh trước đây. Cuộc cuộc chiến tranh này đặc trưng áp đảo bởi hình thức cuộc chiến tranh trận địa mà nổi bật nhất là mạng lưới hệ thống chiến hào trở thành phương tiện đi lại phòng thủ chính yếu, thành quách pháo đài đã không còn vai trò phòng ngự quan trọng nữa. Các bên phòng thủ trong chiến hào với mạng lưới hệ thống ụ súng máy, dây thép gai, bãi mìn và trận địa pháo xum xê với chiến tuyến ngăn đôi giữa 2 phía đối địch. Chiến tranh trận địa hay cuộc chiến tranh chiến hào ở thời kỳ đó thường có đặc thù là rất khó tiến công và rất dễ phòng thủ nên cuộc chiến tranh có diễn biến chậm rãi ít năng động, ít có những thắng lợi quân sự chiến lược dứt khoát. Kết cục cuộc chiến tranh nhờ vào vào sự chịu đựng dẻo dai của những bên đối kháng so với gánh nặng cuộc chiến tranh tiêu tốn tổng lực .

Nguyên nhân, thực chất cuộc chiến tranh

Xem bài chính: Vụ ám sát thái tử Áo-Hung.

Sự việc Đại công tước Franz Ferdinand của Áo – Hung bị một thành phần dân tộc bản địa chủ nghĩa người Serbia tên là Gavrilo Princip ám sát tại Sarajevo vào ngày 28 tháng 6 năm 1914 được coi là khởi xướng của cuộc thế chiến này, nhưng thực ra đó chỉ là ” giọt nước tràn ly “. Vụ ám sát thái tử Áo-Hung chỉ là cái cớ để những bên chính thức khai chiến sau một thời hạn dài chạy đua vũ trang nhằm mục đích sẵn sàng chuẩn bị cuộc chiến tranh. Chiến tranh là ” phải nổ ra ” do xích míc giữa những vương quốc ở châu Âu đã chín muồi, những bên tham chiến từ trước đó khá lâu đã có những xích míc đối kháng với nhau, và muốn triệt hạ nhau bằng quân sự chiến lược để phân loại lại quốc tế .Nguyên nhân và thực chất của cuộc chiến tranh này là rất phức tạp, đa diện, nhưng hoàn toàn có thể được tổng kết như sau :
Lenin và những người Bolshevik, cùng một phần nhiều những người xã hội chủ nghĩa của châu Âu nghiên cứu và phân tích có cơ sở rằng cuộc chiến tranh là xích míc của sự tăng trưởng của những nước chủ nghĩa đế quốc đứng đầu ở châu Âu và cuộc chiến tranh có đặc thù cuộc chiến tranh đế quốc : đó là đại chiến nhằm mục đích tranh giành, phân loại lại thuộc địa giữa những nước đế quốc, là cuộc cuộc chiến tranh phi nghĩa so với tổng thể những phe tham chiến .
Theo nghiên cứu và phân tích của Lenin, nguyên do cuộc chiến tranh bắt nguồn ngay từ giữa thế kỷ XVI : ở thời gian này, những nước châu Âu khởi đầu hình thành Chủ nghĩa tư bản. Để tìm kiếm tài nguyên và doanh thu, những nước thực dân châu Âu mở màn bành trướng chủ quyền lãnh thổ, đem quân xâm lăng những nước châu Á, châu Phi để biến những nước này thành thuộc địa. Đến cuối thế kỷ XIX, về cơ bản thì toàn bộ châu Á, châu Phi đã bị biến thành thuộc địa. Nhưng sự phân loại thuộc địa giữa những nước châu Âu là rất không đồng đều. Anh – Pháp là 2 nước đã lấn chiếm thuộc địa từ khá sớm nên chiếm được rất nhiều thuộc địa, trong khi những nước châu Âu khác thì chiếm được ít hơn nhiều .

Đến cuối thế kỷ XIX, sự lớn mạnh của Đế quốc Đức sau Chiến tranh Pháp-Phổ đã đẩy mạnh những tham vọng chiếm lĩnh thuộc địa và chia lại thị trường thế giới của nước này. Đến đầu thế kỷ XX, Đế quốc Đức đã vượt qua Anh, Pháp để trở thành cường quốc công nghiệp đứng đầu châu Âu và đứng thứ 2 trên thế giới (sau Mỹ). Nhưng trong cuộc chạy đua giành giật thuộc địa, Đức lại là nước chậm chân, bởi đến cuối thế kỷ XIX, hầu hết châu Á và châu Phi đã bị Anh, Pháp chiếm làm thuộc địa. Năm 1913, tổng diện tích các thuộc địa của Đức chỉ là 2,9 triệu km², trong khi nước Anh có tới 34 triệu km², Pháp có gần 13 triệu km². Do quy mô thuộc địa không tương xứng với tiềm lực công nghiệp (ít thuộc địa thì tức là có ít tài nguyên và thị trường tiêu thụ), Đức là nước hiếu chiến nhất trong thời kỳ này. Ngoài ra, nước Đức chịu ảnh hưởng sâu sắc của truyền thống quân phiệt Phổ: đề cao chủng tộc Đức, tích cực truyền bá tinh thần kỷ luật quân đội, chạy đua vũ trang. Lenin đã tổng kết đặc trưng của nước Đức thời kỳ này là “Chủ nghĩa đế quốc quân phiệt, hiếu chiến”.

Nhưng tham vọng của Đức gặp phải sự phản kháng của các nước “đế quốc già” là nước Anh, Pháp và Nga. Các “đế quốc già” này về cơ bản đã chiếm lĩnh gần hết những thuộc địa bao la khắp thế giới và muốn duy trì quyền thống trị của mình, không muốn “chia phần” cho những thế lực mới nổi như Đức. Đế quốc Áo–Hung và Đế quốc Ottoman từ lâu đã suy yếu, nhưng vẫn muốn có đủ “tư cách” và vai trò để tranh giành ảnh hưởng trong khu vực Trung Âu, Balkan và Kavkaz. Các cường quốc khác can thiệp vào khu vực đó để tranh giành ảnh hưởng với nhau…

Do có cùng tiềm năng tranh giành thuộc địa với Anh-Pháp, nước Đức đã cùng Áo – Hung, Italia xây dựng ” phe Liên Minh ” vào năm 1882 để sẵn sàng chuẩn bị cuộc chiến tranh chia lại quốc tế. Để đối phó, Anh đã ký với Nga và Pháp những Hiệp ước tay đôi hình thành phe Hiệp ước ( đầu thế kỷ XX ). Từ đó, ở châu Âu đã hình thành 2 khối quân sự chiến lược cạnh tranh đối đầu nhau. 2 bên ra sức chạy đua vũ trang, sẵn sàng chuẩn bị cho cuộc chiến tranh. Một cuộc cuộc chiến tranh đế quốc nhằm mục đích phân loại thuộc địa trên quốc tế không hề tránh khỏi .Sự xích míc mang đặc thù đế quốc chủ nghĩa yên cầu một cuộc ” chém giết lớn ” để phân định lại ngôi thứ và lập lại trật tự quốc tế, theo đó những thế lực mới nổi ( đứng đầu là Đế quốc Đức ) mong ước vượt mặt những thế lực cũ ( Anh, Pháp, Nga ) để chiếm lấy thuộc địa của kẻ thua .Mặt khác, việc phát động cuộc chiến tranh của những nước đế quốc còn nhằm mục đích đối phó với những không ổn định trong nội bộ vương quốc. Đầu thế kỷ XX, hầu hết giai cấp lao động ở những nước bị bóc lột nặng nề, đời sống rất khốn khó ( công nhân tiếp tục phải thao tác 12 giờ / ngày, đồng lương lại thấp, việc sa thải diễn ra bừa bãi, trẻ nhỏ 12 tuổi đã phải đi làm công nhân phụ giúp cha mẹ … ). Sự áp bức đó tạo ra xích míc nóng bức giữa người lao động với chủ tư bản, nhiều vương quốc đã tiềm ẩn trào lưu cách mạng ( đặc biệt quan trọng là ở Nga, Đức và Áo-Hung ). Việc phát động cuộc chiến tranh sẽ kích thích niềm tin ái quốc của người dân, làm họ quên đi những yếu tố trong nước và xoa dịu xích míc trong lòng những nước đế quốc .

Liên minh quân sự, chạy đua vũ trang, quân phiệt

Từ nguyên do xích míc quyền lợi, sự thèm muốn tranh giành thuộc địa đã dẫn tới một nhóm nguyên do khác cũng được những nhà nghiên cứu chỉ ra, là mạng lưới hệ thống những liên minh quân sự, sự chạy đua vũ trang và Chủ nghĩa quân phiệt của những đế chế :

• Liên minh quân sự theo khối: Trong các mâu thuẫn và tương đồng quyền lợi, các quốc gia tìm kiếm lôi kéo các nước có cùng lợi ích để thành lập các hiệp ước liên minh quân sự để tăng cường thế lực, bành trướng ảnh hưởng. Việc này làm cho tình hình thế giới càng trở nên cực kỳ căng thẳng vì bất cứ 1 xung đột quốc gia nào đều có thể trở thành xung đột quốc tế, điều này là rất điển hình cho Thế chiến I. Và thực tế cho thấy từ một sự kiện ám sát có tính dân tộc trong Đế chế Áo – Hung, mâu thuẫn đã được cộng hưởng, khuếch đại và trở thành chiến tranh thế giới.

Lính Áo trên chiến trường

Sau thế kỷ XIX tại châu Âu khi những giá trị tự do cá thể và quyền tự quyết của cá thể được nhận thức thì hiển nhiên nhận thức về quyền dân tộc bản địa tự quyết của những dân tộc bản địa đang bị tinh chỉnh và điều khiển bởi những dân tộc bản địa cường quốc sẽ trỗi dậy và gặp phải sự ngăn trở của những dân tộc bản địa khác. Sự thức tỉnh tình cảm dân tộc bản địa thường đi kèm với Chủ nghĩa Sôvanh và trên con đường tìm vị thế của mình những dân tộc bản địa nhỏ thường tìm sự bảo trợ của những liên minh lớn để chống lại những quân địch cận kề. Điều đó dẫn đến những xung đột được tích góp và cuộc chiến tranh là cách giải tỏa ở đầu cuối .Chủ nghĩa dân tộc bản địa là nguyên do chính của vụ ám sát thái tử Áo-Hung tại Bosnia. Sau cuộc chiến Nga-Thổ 1878, Nga có tác động ảnh hưởng lớn ở Balkan. Áo-Hung lại tinh chỉnh và điều khiển chính phủ nước nhà ở Bosnia và năm 1908 thì gạt Thổ Nhĩ Kỳ ra khỏi đây, nắm hàng loạt tác động ảnh hưởng ở Bosnia. Nga hoạt động những nước còn lại trên bán đảo Balkan lập ra Liên minh Balkan hy vọng khối này sẽ đẩy lùi Áo-Hung. Nhưng do những xích míc trước kia so với Đế chế Ottoman, khối này đã không chống lại Áo-Hung mà gây Chiến tranh Balkan lần thứ nhất 1912 – 1913 với Thổ Nhĩ Kỳ. Song do sự phân loại quyền lợi và nghĩa vụ không đều, Chiến tranh Balkan lần thứ hai 1913 lại bùng phát, và Bulgaria là nước bại trận. Đến năm 1914, Thổ Nhĩ Kỳ gần như chỉ có 1 ít ảnh hưởng tác động ở bán đảo này, đa phần ở Albania. Áo-Hung lại trở thành quân địch lớn của Liên minh Balkan. Serbia, nước theo chủ nghĩa dân tộc bản địa can đảm và mạnh mẽ nhất tại Balkan lúc này đã hoạt động Chủ nghĩa dân tộc bản địa Bosnia là nước có chung đường biên giới với Serbia để đánh đuổi Áo-Hung ra khỏi Balkan. Một thành phần được trợ giúp bởi tổ chức triển khai dân tộc bản địa Bàn tay đen của Serbia đã ám sát hoàng tử Áo-Hung vào 28 tháng 6 năm 1914. Sau đó, Áo-Hung rình rập đe dọa Serbia và 1 tháng sau, Áo-Hung công bố cuộc chiến tranh với Serbia vào ngày 28 tháng 7 năm 1914 .

Chiến tranh là tất yếu ?

Trong những học giả quốc tế khi đề cập nguyên do cuộc chiến tranh có Open câu hỏi : Liệu hoàn toàn có thể tránh được cuộc cuộc chiến tranh này không ? Với những nguyên do khách quan và chủ quan như vậy thì ở tầm quốc tế và lịch sử dân tộc trái đất hoàn toàn có thể nói : với trình độ giác ngộ chính trị của quả đât vào đầu thế kỷ XX, khi tư duy chính trị vẫn là tư duy nước lớn, tư duy đế quốc Chủ nghĩa, khi cách tiếp cận những yếu tố quốc tế luôn theo nguyên tắc ” tối đa quyền lợi và nghĩa vụ cho mình, tối thiểu cho đối phương ” thì Chiến tranh quốc tế thứ nhất là ” phải xảy ra và không hề tránh được “. Cuộc chiến này sẽ cùng với Chiến tranh quốc tế thứ hai sẽ tập cho quả đât phải tâm lý theo kiểu tư duy mới là ” cùng sống sót độc lập, những bên cùng có lợi “. Để nhận thức được như vậy quả đât phải trả giá gần cả trăm triệu mạng người trong 2 cuộc đại chiến và những đại chiến khác trong thế kỷ XX. Đó là bài học kinh nghiệm chính trị quý giá nhất của đại chiến mà nhiều khi nơi này hay nơi khác bài học kinh nghiệm đó vẫn còn bị ” quên lãng ” .

Các chăm sóc quyền lợi và nghĩa vụ

Các nước tham chiến

Ngoài ra những đế quốc quân chủ Nga, Đức, Ottoman, Áo-Hung, Nhật Bản muốn dùng thắng lợi trong cuộc chiến tranh với ý thức yêu nước dâng cao để trì hoãn cải cách dân chủ, xã hội trong nước .

Các nước đồng tham chiến khác

Các nước trung lập có tương quan

Trình tự tham chiến

Diễn biến

Quân Đức tiến công Bỉ năm 1914
Chiến tranh quốc tế thứ nhất diễn ra đa phần trên 3 mặt trận chính : Mặt trận phía Tây, Mặt trận phía Đông và Mặt trận phía Nam. Trong đó mặt trận phía Tây giữa liên quân Pháp – Anh chống lại quân Đức có vai trò chính yếu quyết định hành động số phận cuộc chiến tranh vì ở đây tập trung chuyên sâu chiến binh lớn nhất có chất lượng cao nhất của cả hai phía. Mặt trận phía Đông là mặt trận giữa quân Nga chống Đức và Áo – Hung, mặt trận này có quy mô và tầm quan trọng không bằng mặt trận phía Tây và quân Nga thường thất bại trước quân Đức nhưng luôn làm quân đội Đức, Áo – Hung phải chiến đấu trên hai mặt trận không hề kêu gọi tổng lực lực lượng khả dĩ cho 1 thắng lợi quyết định hành động trong cuộc chiến tranh. Mặt trận phía Nam có tầm quan trọng thấp hầu hết với 1 lực lượng quân đội nhỏ bé và chỉ có ý nghĩa khu vực. Mặt trận phía Nam lại phân nhỏ thành những mặt trận :

1. Mặt trận Ý-Áo – đối chọi của quân Ý – Áo tại vùng biên giới hai nước;
2. Chiến trường Balkan: liên quân Đức, Áo – Hung, Bulgaria chống Serbia và về sau có trợ giúp của Anh, Pháp cho Serbia;
3. Chiến trường Trung Cận Đông: Liên quân Anh, Pháp chủ yếu là Anh chống đế quốc Ottoman;
4. Chiến trường Kavkaz: Nga chống Ottoman.

1914 : Đức phải chiến đấu trên 2 mặt trận

Ngày 1 tháng 8 năm 1914, Đức tuyên chiến với Nga, ngày 3 tháng 8 với Pháp ; ngày 4 tháng 8 Anh tuyên chiến với Đức và đổ xô vào lục địa. Chiến tranh lớn đã nổ ra .

Mặt trận phía Tây

Ngày 2 tháng 8 năm 1914, quân Đức chiếm Luxembourg và 2 ngày sau tràn vào Bỉ, vi phạm thực trạng trung lập của nước này để lấy đường tiến vào miền Bắc nước Pháp. Kế hoạch Schlieffen của bộ tổng chỉ huy Đức thống kê giám sát rằng : cuộc tiến công giật mình qua Bỉ đánh thẳng vào Bắc nước Pháp, là khu vực ít bố phòng, sẽ nhanh gọn loại nước này ra khỏi cuộc chiến tranh trong vòng 40 ngày, trước khi quân đội Nga kịp tổng động viên và tập hợp ; sau khi đánh tan quân Pháp thì Đức sẽ điều quân quay sang mặt trận phía Đông xử lý quân Nga và kết thúc cuộc chiến tranh .

Khi quân Đức xâm chiếm Bỉ, vì lo ngại sự kháng cự của người Bỉ, đặc biệt là từ các tay súng bắn tỉa (franc-tireurs), quân Đức ngay từ ngày đầu tiên ở Bỉ đã mạnh mẽ chống lại người dân bản địa. Ngay từ ngày 05/08, người Đức không chỉ bắt đầu bắn giết thường dân mà còn hành quyết có chủ ý các linh mục người Bỉ, những người mà Bộ Tuyên truyền Đức khẳng định là đã khuyến khích hoạt động bắn tỉa. Tư lệnh Đức Helmuth von Moltke viết cho người đồng cấp ở Áo của ông, Conrad von Hotzendorff, vào ngày 5 tháng 8: “Quá trình tiến quân của chúng ta ở Bỉ chắc chắn là rất tàn bạo. Nhưng chúng ta đang chiến đấu cho sinh mạng của mình và tất cả những ai cản đường phải chịu hậu quả.” Tổng cộng trong gia đoạn tiến công đầu tiên, quân Đức đã giết 5.521 thường dân ở Bỉ và 896 người ở Pháp, cũng vì thế quân Đức bị người Bỉ thù hận và còn làm hại hình ảnh nước Đức trong con mắt của nhiều nhà quan sát nước ngoài.

Kế hoạch Schlieffen là quá sức với Đức : ban đầu quân Đức giành được lợi thế trong những trận đánh biên giới và tiến nhanh về phía Paris hòng đánh chiếm TP. hà Nội nước Pháp, và người Đức sắp sửa giành được thắng lợi lớn nhằm mục đích quyết định hành động kết cục cuộc chiến tranh. Nhưng khi đi sâu vào đất Pháp, lực lượng Đức dần bị dàn mỏng khiến những chỉ huy quân Đức mở màn mắc sai lầm đáng tiếc. Ở phía đông, quân Nga cũng mở màn tiến công chủ quyền lãnh thổ Đức vào ngày 17 tháng 8, sớm hơn nhiều so với dự kiến của Đức là 40 ngày. Điều này khiến Đức phải rút bớt quân từ mặt trận Pháp để chuyển sang phía đông chặn đánh quân Nga, làm yếu đi lực lượng xung kích đang tiến công vào Pháp .

Thế rồi, trong trận sông Marne lần thứ nhất vào tháng 9 năm 1914 quân Đức đánh bất phân thắng bại với liên quân Pháp – Anh. Quân Đức phải lui binh về cố thủ, quân Pháp quá kiệt quệ nên không thể truy kích, nên cả hai đoàn quân không bên nào có thể giành thế thượng phong. Chiến tranh trên mặt trận phía Tây dần đi vào hình thức chiến tranh chiến hào (Stellungskrieg), và tình hình cứ thế trong suốt 4 năm chiến tranh.[27][28][29] Trận đánh kế tiếp tại Aisne còn khốc liệt hơn cả trận sông Marne, diễn ra từ 13-28 tháng 9 năm 1914. Cả hai bên đều mất hàng chục ngàn binh sĩ, nhưng rồi đây vẫn là 1 trận chiến bất phân thắng bại.[30]

Kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh của Đức như vậy là đã bị phá vỡ .

Mặt trận phía Đông

Lính Nga tại Warszawa, nay là thủ đô Ba Lan năm 1914
Để giúp liên minh đang khó khăn vất vả tại mặt trận Pháp – Bỉ, đầu tháng 9 năm 1914 quân đội Nga tổng tấn công trên 2 hướng : Galicia cạnh tranh đối đầu với Áo-Hung và đặc biệt quan trọng là tiến công rất nhanh, mạnh vào Đông Phổ thuộc Đức. Vào ngày 17 tháng 8 năm 1914, quân đội Đức đánh thắng quân Nga trong trận đánh mở màn tại Stallupönen – 1 thắng lợi nhỏ nhưng có tầm quan trọng về kế hoạch. [ 31 ] Các cuộc tiến công sau đó của quân Nga đã thắng lợi nhưng thiệt hại nặng về nhân mạng : đánh lui quân đội Đức trong trận Gumbinnen và quân đội Áo – Hung tại Galicia. [ 32 ] Đông Phổ có rủi ro tiềm ẩn mất vào tay Nga .Để giải cứu cho tập đoàn lớn quân số 8 của mình đang phòng thủ Đông Phổ, Đức phải điều bớt những lực lượng xung kích từ phía Tây sang Đông Phổ và tác dụng là trong nửa cuối tháng 8, quân Đức do vị tướng Paul von Hindenburg chỉ huy đã đánh tan quân Nga ở trận Tannenberg, [ 33 ] Nga mất 30.000 lính và bị bắt 95.000 tù binh, phía Đức chỉ mất 3.436 người chết và 6.800 bị thương. Trận thắng này đã chặn lại tập đoàn lớn quân số 1 và vây hãm tàn phá trọn vẹn tập đoàn lớn quân số 2 của phương diện quân Tây Bắc của Nga, tư lệnh tập đoàn lớn quân số 2 là tướng Aleksandr Samsonov buộc phải tự sát, quân Nga bị đuổi khỏi Đông Phổ. Đây là 1 thắng lợi lớn của quân lực Đức trong suốt Đại chiến thứ nhất, [ 34 ] có tác động ảnh hưởng lớn đến ý thức của dân tộc bản địa Đức, là trận đánh đáng ghi nhớ trong lòng toàn dân Đức thời đó. [ 35 ] Quân Đức cũng đánh bại quân Nga trong trận Lyck vài ngày sau đó. [ 33 ] Tuy nhiên, về mặt kế hoạch thì cuộc tiến công của Nga đã diễn ra sớm hơn nhiều so với dự trù của Đức, khiến Đức phải rút bớt những lực lượng xung kích từ mặt trận Pháp, qua đó góp thêm phần phá vỡ kế hoạch ” đánh nhanh thắng nhanh ” của Đức và giảm bớt gánh nặng cho quân Anh – Pháp đang bị Đức áp đảo .Ở phía đông nam thì quân Áo – Hung lại để quân Nga đánh tan nát ở Trận Lemberg ( 1914 ). Quân đội Áo – Hung thất bại nặng nề với 450.000 thương vong ( 100.000 chết, 220.000 bị thương và 130.000 bị bắt làm tù binh ), trong khi Nga bị tổn thất khoảng chừng 240.000 người ( gồm có 40.000 bị bắt làm tù binh ). Một số người Tiệp Khắc và người Slav không chịu chiến đấu cho quân đội Áo-Hung nên đã ra đầu hàng hàng loạt. [ 36 ] Kết thúc năm 1914 tại mặt trận Đông Âu, quân Nga sở hữu hàng loạt vùng phía đông của Galicia chạy dài tới chân núi Carpathian. Người Nga suýt nữa đã tiến được đến bình nguyên Hungary vào cuối tháng 9 nhưng họ đã dừng tiến quân vì phục vụ hầu cần gặp khó khăn vất vả và bị tổn thất nặng. [ 37 ]Quân Nga rõ ràng chưa chuẩn bị sẵn sàng tốt cho cuộc chiến tranh, trình độ sĩ quan và binh lính lỗi thời nên không hề chống lại những cuộc tiến công có tổ chức triển khai tốt của Đức, nhưng Đức lại phải chống chân cho Đế quốc Áo-Hung bị coi là ” bất tài “. Quân đội Nga phải chuyển sang phòng ngự. Quân Đức cũng không tiến công thêm, mặt trận phía Đông đi vào không thay đổi. Chỉ trong 1 năm 1915, hơn 1 triệu quân Nga bị liên quân Đức – Áo bắt giữ, nhưng hơn 1 triệu lính Áo-Hung và Đức cũng đã bị Nga bắt giữ làm tù binh. [ 38 ]Như vậy Quân đội Đức đã phải bị động đánh nhau trên 2 mặt trận và kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh của nước này đã thất bại. Các bên tham chiến đi vào cuộc chiến tranh chiến hào. Thực chất, đây không phải là lần tiên phong người Đức phải chiến đấu trên 2 mặt trận : trong cuộc Chiến tranh Bảy năm ( 1756 – 1763 ), Vương quốc Phổ dưới sự chỉ huy tài tình của vua Friedrich II Đại Đế ( 1712 – 1786 ) cũng đã lâm vào thực trạng ” lưỡng nan thọ địch ” ( người Phổ đã thắng lợi cuộc cuộc chiến tranh này do nữ hoàng Nga qua đời bất ngờ đột ngột khiến liên quân Nga-Áo-Pháp bị xích míc nội bộ ). [ 39 ] [ 40 ]

Diễn biến ở những mặt trận khác trong năm 1914

Đế quốc Nhật Bản tận dụng việc những cường quốc đang tham gia cuộc cuộc chiến tranh ở Châu Âu đã quyết định hành động triển khai kế hoạch bành trướng ở Viễn Đông. Ngày 15 tháng 8 năm 1914, Nhật Bản gửi tối hậu thư cho Đức đòi nước này chuyển cho Nhật Bản vùng Giao Châu ( Trung Quốc ) và hạn cho Đức phải vấn đáp trong 8 ngày. Đức không vấn đáp tối hậu thư của Nhật Bản nên ngày 23 tháng 8 năm 1914, Nhật Bản tuyên chiến với Đức và nhanh gọn chiếm Giao Châu và tuyến đường sắt Thanh Đảo – Tế Nam ( Trung Quốc ) và 1 loạt hòn hòn đảo là thuộc địa của Đế chế Đức tại Thái Bình Dương. Ngày 11 tháng 11 năm 1914, Thanh Đảo, thuộc địa của Đức ở Trung Quốc, đã đầu hàng Nhật Bản sau 43 ngày bị vây hãm. Sau những hoạt động giải trí quân sự chiến lược này, Nhật Bản không có hoạt động giải trí nào khác tham gia Chiến tranh quốc tế lần thứ nhất .

Ngày 21 tháng 9 năm 1914, quân Úc chiếm New Guinea là thuộc địa của Đế chế Đức ở Thái Bình Dương. Ngày 5 tháng 11 năm 1914, quân Đức chiến thắng quân Anh ở Đông Phi thuộc Đức (nay là Tanzania). Năm ấy,Sultan Ottoman là Mehmed V phản đối liên minh Đức – Ottoman. Nhưng rồi, theo lời khuyên của Bộ trưởng Chiến tranh Ismail Enver, Mehmed V với tư cách là Sultan kiêm Khalip phát động Thánh chiến (Jihad) chống phe Hiệp ước.[41]

1915 – 1916 : Đức dữ thế chủ động tiến công

Sau thất bại của kế hoạch năm 1914 nhằm mục đích loại Pháp ra khỏi vòng chiến, nước Đức đã rơi vào thế bị động : tiềm năng kinh tế tài chính quân sự chiến lược không bằng liên minh Anh – Pháp – Nga mà lại thực tiễn phải một mình cạnh tranh đối đầu trên 2 mặt trận. Tình trạng này càng lê dài thì càng bất lợi cho Đức. Để thoát thế kẹt trên 2 mặt trận, năm 1915 Đức tiến công quy mô lớn ở phía Đông để loại Nga ra khỏi cuộc chiến tranh và năm 1916 tổng tiến công để loại Pháp nhưng đều không thành. Trong 2 năm này đánh nhau rất to, thương vong của 2 bên là cực lớn, nhất là năm 1916 tại mặt trận phía Tây .

Mặt trận phía Đông 1915 – 1916

Năm 1915, nước Đức quyết định hành động tập trung chuyên sâu lực lượng tiến công để loại Nga ra khỏi vòng chiến, xóa bỏ mặt trận phía Đông. Quân Đức trên mặt trận phía Tây dữ thế chủ động chuyển sang phòng ngự trước liên quân Anh, Pháp và từ tháng 4 đến tháng 8 năm 1915 để dồn chiến binh sang mặt trận phía Đông, đánh đòn tàn phá so với quân đội Nga .Sau hơn nửa năm cuộc chiến tranh, điểm yếu của Nga lộ rõ : Quân Nga không chuẩn bị sẵn sàng không thiếu cho một đại chiến tiêu tốn vĩnh viễn. Nền công nghiệp Nga khi đó có quy mô nhỏ hơn so với Anh, Pháp và Đức, do vậy sản xuất vũ khí đạn dược không theo kịp nhu yếu của cuộc chiến tranh. Quân Nga lâm vào cảnh thiếu súng đạn ( Tháng 12 năm 1914, quân đội Nga có 6.553.000 quân nhưng chỉ có 4.652.000 khẩu súng trường, đến cuối đại chiến thì quân Nga phải sử dụng tạp nham 10 loại súng trường nhập khẩu khác nhau, mỗi thứ bắn một loại đạn, trong khi đạn pháo thì liên tục thiếu vắng ). Năm 1914. cả quân đội Nga chỉ có không hơn 679 xe hơi vận tải đường bộ và hai xe ô-tô cứu thương. Hệ thống liên lạc thì lỗi thời : Quân đoàn 2 của Samsonov có 130.000 quân mà chỉ có 25 điện thoại cảm ứng, một vài máy mã hóa thường trục trặc giữa chừng, và hiệu quả là chỉ huy Nga thường phải cưỡi ngựa đi thị sát tình hình giống như hồi đầu thế kỷ 19. Mặt khác, thực trạng lỗi thời của nước Nga thời đó ảnh hưởng tác động xấu đến chất lượng quân đội : 60 % những hạ sỹ quan xuất thân từ nông dân, rất ít người có trên 4 năm học vấn và gần như chưa ai trải qua giảng dạy quân sự chiến lược chuyên nghiệp và bài bản, hầu hết lính Nga thì bị mù chữ, nhiều người thậm chí còn không biết lắp đạn súng trường, do vậy khó hoàn toàn có thể giảng dạy họ sử dụng hiệu suất cao những loại vũ khí phức tạp trong cuộc chiến tranh văn minh. Đội ngũ sĩ quan hạng sang Nga thì phần đông được chỉ định theo phong thái quý tộc giống như thế kỷ XIX, nghĩa là dựa vào xuất thân quý tộc và lòng trung thành với chủ với Sa hoàng hơn là thành tích mặt trận ( ví dụ như Đại Công tước Nikolai được chỉ định làm tổng tư lệnh quân đội Nga do tại là chú ruột Nga hoàng, dù thực tiễn ông ta chưa khi nào chỉ huy 1 tiểu đoàn và cũng chưa từng tham gia một đại chiến nào ). Nhiều sĩ quan quý tộc này chẳng những bất tài mà còn đố kỵ, không chịu hợp tác với những chỉ huy có năng lượng cao hơn họ .Vì những nguyên do trên, cuộc tiến công của Đức diễn ra thuận tiện và thành công xuất sắc lớn : trong Chiến dịch Gorlice-Tarnów phía nam Ba Lan, liên quân Đức – Áo-Hung tiến công như vũ bão, quân Nga thua lớn, mất khoảng chừng 350.000 binh sĩ và phải rút lui trên toàn chiến tuyến [ 42 ] Họ triển khai cuộc đại rút lui : bỏ Galicia, bỏ Ba Lan và sau đó phải bỏ cả một phần vùng Baltic. Thượng tướng August von Mackensen của Đức, với sự trợ giúp tài tình của Đại tá Hans von Seeckt, đã làm nên thắng lợi lớn, khiến ông được thăng hàm Thống chế. [ 43 ] Chiến dịch Gorlice – Tarnów là một trong những thắng lợi lớn nhất của lực lượng Quân đội Đức trong suốt cuộc Đại chiến thứ nhất này. [ 44 ] Tuy thắng lợi to lớn, chiếm được một vùng to lớn đất đai của Đế quốc Nga nhưng Đức cũng bị tổn thất nhiều ( mất 87.000 quân, chưa kể quân Áo-Hung ) và vẫn không hề đạt tiềm năng ở đầu cuối là buộc Nga ra khỏi cuộc chiến tranh. Nga hoàng Nikolai II vẫn quyết tâm theo đuổi chiến đấu đến thắng lợi sau cuối. Và đến cuối năm 1915 thì binh sĩ của nước Đức ở phía Đông cũng đã cạn, không hề tiến công thêm nữa. Mặt trận phía Đông đến cuối năm 1915 lại đi vào không thay đổi của cuộc chiến tranh chiến hào .
Sĩ quan Đức đang chuẩn bị nạp đạn pháo 250 mm Minenwerfer
Tuy thất bại trong tiềm năng loại Nga ra khỏi cuộc chiến tranh, quân Đức vẫn chiếm được nhiều vùng chủ quyền lãnh thổ với 23 triệu dân, trong đó có những vùng kinh tế tài chính quan trọng của Nga, khiến sản lượng kinh tế tài chính của Nga sụt giảm nghiêm trọng. Đây là một tác nhân sẽ góp thêm phần tạo ra cách mạng lật đổ Nga hoàng sau này .

Từ tháng 6 đến cuối tháng 8 năm 1916, quân đội Nga (phương diện quân Tây Nam, tư lệnh Aleksei Alekseevich Brusilov lại một lần nữa lợi dụng quân Đức đang mải bận đánh trận Verdun bên Pháp tiến hành tấn công thắng lợi lớn tại Galicia, đánh tan tác liên quân Đức và Áo – Hung, bắt được hàng trăm ngàn binh sĩ đối phương[46]. Trong vòng 48 giờ, quân Nga đã xuyên thủng hàng phòng ngự của Áo – Hung dọc theo chiến tuyến dài 80 km, bắt sống hơn 40.000 tù binh. Sau 2 tháng, hơn phân nửa lực lượng Áo- Hung Mặt trận phía Đông bị đánh tan tác, và tướng Conrad, Thạm mưu Trưởng Áo, bắt đầu nghĩ đến việc nghị hòa. Tổn thất nặng nề trong chiến dịch này đã thực sự làm quân đội Áo – Hung mất khả năng tiến hành các chiến dịch lớn chống lại khối Hiệp ước. Chiến dịch Brusilov được xem là chiến thắng vẻ vang nhất của quân Nga và phe Hiệp ước trong cuộc chiến. Hơn 1,3 triệu quân Đức, Áo – Hung đã bị tiêu diệt trong chiến dịch này (trong đó hơn 500.000 bị bắt), quân Nga chiếm lại một phần Ukraina và Belarus, khiến Brusilov trở thành người anh hùng của phe Entente trên Mặt trận phía Đông.[46] Tham mưu trưởng Đức, tướng Ludendorff đã gọi đây là ‘cuộc khủng hoảng phía Đông’.

Tuy thắng lớn nhưng quân Nga lại không thể thừa thắng xông lên tiêu diệt hoàn toàn quân đội Áo – Hung. Điều này bởi nhiều nguyên nhân: quân Nga đã cạn nguồn lương thực và đạn dược, lại phải điều bớt quân sang giúp đồng minh Rumani, ngoài ra còn có thái độ ganh ghét của các tướng Nga khác với thành công của Brusilov khiến đội quân của ông không nhận được sự hỗ trợ cần thiết. Đầu tháng 7, Tổng chỉ huy Nga chuyển Đội Vệ binh Hoàng gia ưu tú đến hỗ trợ Brusilov. Nhưng chỉ huy của Đội Vệ binh là Tướng Bezobrazov, một quý tộc kiêu ngạo, ông ta không tuân lệnh Brusilov mà cứ ra lệnh cho Đội Vệ binh tấn công qua một đầm lầy lộ thiên, để rồi bị thiệt hại nặng bởi máy bay Đức không kích. Chỉ trong một mệnh lệnh ngu ngốc, Đội Vệ binh tinh nhuệ nhất của nước Nga đã bị tiêu diệt. Trong khi đó, nếu 2 tướng Nga là Evert và Kuropatkin giữ lời hứa tiến quân đồng bộ với Brusilov, mở cuộc tấn công ở phía Tây và Tây-Bắc, thì tiến trình chiến tranh đã đổi chiều hoàn toàn và quân Nga có thể đi đến thắng lợi cuối cùng. Hindenburg sau đó thú nhận rằng nếu Nga mở cuộc tấn công thứ hai thì ‘Chúng tôi ắt hẳn đã đối diện với một sự sụp đổ hoàn toàn’. Một lần nữa, quân đội Nga lại lãng phí thời cơ quý giá vì những điểm yếu gây ra bởi những chỉ huy quý tộc. Tướng Brusilov sau này rằng có nhận xét cay đắng là ‘Nước Nga không thể thắng cuộc chiến với thể chế chính quyền hiện thời.’

Xem thêm: 20 kỹ năng sống cho trẻ mầm non giúp con phát triển toàn diện

Để cứu vãn tình hình mặt trận phía đông, nước Đức lại phải kéo quân từ mặt trận phía Tây về can thiệp và chặn lại quân Nga. Quân Nga lại phải rút lui nhưng sau đó Đức phải chuyển quân sang phía Tây, hai bên lại đi vào cầm cự trong chiến hào cho đến khi Nga ra khỏi cuộc chiến tranh cuối năm 1917 vì sụp đổ trong trào lưu cách mạng .

Mặt trận phía Tây 1915 – 1916

Phút giải lao của binh sĩ Anh trong chiến hào – Chiến trường Sông Somme 1916
Trong những năm 1915, 1916 mặt trận phía Tây đánh nhau cực kỳ kinh khủng nhưng không có nhiều đột biến : những chiến dịch tại Ypres ( bắc Bỉ ), Champagne và Artois ( bắc Pháp ) quân hai bên nhiều lần cố gắng nỗ lực chọc thủng phòng tuyến của nhau nhưng đều thất bại. Tại đây tiên phong là quân Đức đã sử dụng vũ khí hóa học sau đó quân Entente đáp trả gây chết ngạt rất nhiều cho quân sĩ hai bên. Năm 1916, diễn ra trận Verdun nổi tiếng nhất trong thế chiến này, diễn ra trên đất Pháp ( từ 21 tháng 2 đến 18 tháng 12 năm 1916 ) đây là nỗ lực của Đức tiến công đánh bại quân Pháp chiếm Paris loại Pháp ra khỏi cuộc chiến tranh : quân Đức tiến công rất mãnh liệt thành cổ Verdun để hướng về Paris và quân Pháp cố thủ đến cùng, hai bên tranh chấp chiến tuyến vô cùng ác liệt, chết vô số nhưng chiến tuyến chỉ di dời lên xuống được dưới 10 km. Sau này Verdun vì số lượng thương vong quá lớn được gọi là ” cối xay thịt “. Quân Pháp kiệt quệ và cả hai phe đều không hề thắng được trận đại chiến Verdun này. [ 17 ]Để phản công giải nguy cho Verdun, tháng 9 năm 1916, quân Anh đã tiến công tại trận sông Somme nhưng cũng không có tác dụng rõ ràng. Trận này lần tiên phong trong lịch sử dân tộc quân sự quốc tế quân Anh đã sử dụng xe tăng tiến công và đã đạt hiệu suất cao giải pháp rất cao. Nhưng nỗ lực của liên quân Anh – Pháp coi như thất bại, thương vong của 2 bên trong chiến dịch này còn cao hơn cả trận Verdun [ 17 ]

Tại những mặt trận phía Nam 1915 – 1916

Ngày 23 tháng 5 năm 1915, Ý gia nhập khối Đồng minh ba bên ( Anh – Pháp – Nga ) để chống Áo. 14 tháng 10 năm 1915 Bulgaria tham gia vào phe liên minh Đức – Áo để chống Serbia. Mặt trận phía Nam tuy quy mô nhỏ nhưng sôi động hẳn lên .

1917 : Năm bản lề

Năm này là năm bản lề của cuộc chiến tranh : Tại mặt trận phía tây, liên quân chuyển sang tiến công. Chiến tranh tàu ngầm không hạn chế trên biển, Hoa Kỳ tham chiến chống Đức. Cách mạng tại Nga làm nước này rời bỏ cuộc chiến tranh .

Quân Anh-Pháp-Nga chuyển sang tiến công

Trong năm 1917 lợi thế đã nghiêng sang phía Anh-Pháp-Nga ba bên, vòng vây trên biển siết chặt kinh tế tài chính Đức của Hải quân Hoàng gia Anh đã cho thấy những tác dụng. Liên quân Pháp-Anh liên tục mở những cuộc tiến công lớn trên tổng thể những mặt trận .
Một quân đoàn súng máy của đế quốc Ottoman tại tuyến phòng thủ Tel esh Sheria và Gaza vào năm 1917

Lính Úc trên mặt trận phía tây – Ypres 1917, họ đeo mặt nạ chống hơi ngạt

• Mặt trận phía Tây: Liên quân Anh, Pháp đã nắm quyền chủ động chiến trường, trong năm 1917 tại mặt trận này chỉ có họ tấn công nhưng không thể chọc thủng nổi tuyến phòng thủ rắn chắc của quân Đức. Các cuộc tấn công tại Verdun, Ypres, Cambrai với sử dụng ồ ạt xe tăng đều thất bại. Đặc biệt từ 9 tháng 4 đến 5 tháng 5 năm này quân đội Pháp mở chiến dịch Nivelle (theo tên của Tổng tư lệnh quân đội Pháp Robert Georges Nivelle – người soạn thảo kế hoạch) với số lượng áp đảo gấp 2 lần quân Đức, kết quả: với số thương vong 50 vạn và đã thất bại và ngày nay trận này được gọi là “lò mổ của Nivelle”. Đến cuối năm 1917 phòng tuyến Đức tại mặt trận phía Tây vẫn chưa thể phá vỡ nổi.

Chiến tranh tàu ngầm không hạn chế

Sau này nhiều nhà nghiên cứu và điều tra Anh đã công nhận Anh trong thực tiễn đã trên rủi ro tiềm ẩn thua trận nếu cuộc chiến tranh tàu ngầm của Đức hiệu suất cao hơn nữa. Ban đầu Đức trông cậy vào hạm chiến tàu nổi của mình nhưng hạm quân Đức không hề đua tranh được với hạm quân hùng hậu của Hải quân Hoàng gia Anh nên trách nhiệm bóp nghẹt kinh tế tài chính Anh được giao cho hạm chiến tàu ngầm rất nổi tiếng của Đức. Đức chạy đua với thời hạn thiết kế xây dựng lực lượng tàu ngầm và sử dụng chúng hiệu suất cao để đánh phá tuyến vận tải biển quan trọng sống còn so với Anh .

Tàu hàng Andex của Anh trúng ngư lôi của tàu ngầm Đức. Để tăng hiệu quả áp lực lên Anh tháng 2 năm 1917 Tổng tham mưu trưởng Đức Erich Ludendorff thuyết phục được Thủ tướng Đức (Chancellor) tuyên bố chiến tranh tàu ngầm không hạn chế chống mọi tàu của mọi quốc tịch chuyên chở tiếp tế cho Anh. Lượng trọng tải tàu bị đánh chìm tăng lên nhanh chóng đạt mức trung bình 500.000 tấn/tháng và đạt đỉnh trong tháng 4 năm 1917 là 860.000 tấn. Nước Anh trước nguy cơ bại trận: tình hình rất nghiêm trọng, đã có nạn đói trong nước. Từ tháng 8 năm 1917 Anh áp dụng chiến thuật vận tải mới là hạm đội áp tải để vô hiệu hoá đòn đánh của tàu ngầm và chiến thuật này là cực kỳ hiệu quả và nước Anh đã thoát hiểm hoạ chết đói. Nhưng để đối phó lại, tàu ngầm Đức áp dụng chiến thuật “nổi lên đánh đêm”: hạm đội Anh chỉ hiệu quả chống tàu ngầm khi chúng bị phát hiện dưới mặt nước hoặc bị nổi lên ban ngày. Khi vào ban đêm tàu ngầm Đức nổi lên bơi lẫn vào đoàn tàu vận tải thì Hải quân Anh không biết cách làm thế nào. Đây là chiến thuật rất hiệu quả của Đức và nếu chiến tranh kéo dài chưa biết kết quả sẽ thế nào: Các tàu ngầm Đức luôn theo sát các đoàn convoy của Anh nhưng thay vì tấn công, chúng chờ đến đêm nổi lên bơi lẫn vào đoàn tàu vận tải, áp mạn ở cự ly gần và dùng pháo lần lượt tiêu diệt từng chiếc một. Một thảm hoạ cho hình thức convoy của Anh.

Hoa Kỳ tham chiến

Hoa Kỳ từ đầu thế kỷ XX theo đuổi chính sách không can thiệp và giữ trung lập trong chiến tranh. Nhưng do phần lớn người Mỹ là con cháu của những người Anh di cư sang nên tâm lý nhân dân và chính giới Hoa Kỳ luôn giành tình cảm cho người Anh nên dù vẫn giữ quan hệ với Đức, Hoa Kỳ luôn dành cho Anh những thuận lợi để duy trì chiến tranh.

Quân Mỹ tham chiến ở miền Bắc nước Pháp trong năm 1918
Ban đầu, Hoa Kỳ không muốn tham gia cuộc chiến tranh, họ chỉ muốn đứng ngoài thu lợi từ những hợp đồng xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa cho những nước tham chiến. Các khoản ngân sách quân sự chiến lược cực lớn của những nước châu Âu đã đem lại doanh thu cực kỳ lớn cho những công ty Mỹ ( bằng việc bán lương thực, vật dụng và cho vay nặng lãi so với những nước tham chiến ). Đến năm 1917, xuất khẩu của Mỹ đã tăng 2,5 lần so với mức trước cuộc chiến tranh ( từ 825 triệu USD lên 2,25 tỷ USD ), hầu hết là nhờ xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa sang châu Âu. Giữa năm 1914 và 1917, sản xuất công nghiệp Mỹ tăng 32 % và GNP tăng gần 20 %, trái ngược hẳn với thực trạng suy thoái và khủng hoảng trước cuộc chiến tranh. Riêng hãng thép Bethlehem Steel đã xuất khẩu 500.000 tấn vỏ thép và 20,1 triệu viên đạn pháo cho Anh và Pháp trong quá trình 1914 – 1917 .Các khoản cho vay từ những tổ chức triển khai tài chính Mỹ đến những nước châu Âu cũng ngày càng tăng mạnh trong thời cuộc chiến tranh. The House of Morgan phân phối kinh phí đầu tư thiết yếu cho chiến phí của Anh và Pháp. Từ năm 1914 trở đi, những ngân hàng nhà nước Morgan ở Thành Phố New York, được chỉ định là đại diện thay mặt kinh tế tài chính cho chính phủ nước nhà Anh, và sau đó đóng một vai trò tựa như so với Pháp .Trong khi quốc tế tập trung chuyên sâu quan tâm vào mặt trận châu Âu, Hoa Kỳ ngày càng quan ngại rằng Đức hoàn toàn có thể giành thắng lợi. Vào đầu thế kỷ XX, với tham vọng đánh chiếm thuộc địa ngày càng tăng, sự hiện hữu của Đức ở Haiti ngày càng tăng. Năm 1915, tổng thống Woodrow Wilson từng phải gửi Thủy quân lục chiến Mỹ tới Haiti, nhằm mục đích bảo vệ những gia tài của Mỹ trong khu vực và ngăn ngừa một cuộc xâm lược của Đức và chủ quyền lãnh thổ này. Đầu năm 1917, Đế quốc Nga sụp đổ còn Đế quốc Anh thì đang tổn thất nặng do tàu ngầm Đức, chiến sự hòn đảo chiều có ích cho phe Đức. Nếu Đức thắng lợi trong thế chiến, nước này sẽ là bá chủ châu Âu, và tiềm năng tiếp theo của Đế quốc Đức chắc như đinh sẽ là những thuộc địa ở Nam Mỹ, vùng mà Hoa Kỳ vẫn luôn coi là khu vực ảnh hưởng tác động quan trọng nhất của mình. Ngoài ra, 3 tỷ USD ( tương tự 50 tỷ USD thời giá năm ngoái ) mà Mỹ đã cho Anh, Pháp vay để làm chiến phí sẽ mất trắng. Do đó, Mỹ ngày càng muốn tham gia vào cuộc chiến tranh để tương hỗ cho Anh và Pháp .Với việc Đức công bố cuộc chiến tranh tàu ngầm không hạn chế đánh cả vào tàu Mỹ, lại cộng thêm sự kiện bức điện Zimmermann đã làm dư luận Hoa Kỳ hết kiên trì, họ đòi chính phủ nước nhà tham chiến chống Đức. Ngày 6 tháng 4 năm 1917, Hoa Kỳ cắt mọi quan hệ và công bố cuộc chiến tranh với Đức. Vào cuối năm 1918 khi Đức đầu hàng, lực lượng viễn chinh Hoa Kỳ tại châu Âu chưa thật lớn và Quân đội Hoa Kỳ không đóng vai trò chủ yếu trong việc đánh thắng quân Đức trên mặt trận, nhưng rõ ràng với tiềm lực kinh tế tài chính rất lớn của mình giúp cho Entente và những mối ràng buộc chính trị, kinh tế tài chính nhất là những khoản cho vay với Đức bị dứt bỏ thì sự tham chiến của Hoa Kỳ là một yếu tố cực mạnh có lợi cho Đồng Minh .Sau cuộc chiến tranh, Hoa Kỳ là nước thu lợi lớn trong khi những nước châu Âu thì tổn hại nghiêm trọng. Hoa Kỳ tổn thất gần 50.000 lính tử trận, số lượng này rất nhỏ so với tổn thất của những nước Anh, Pháp, Đức, Nga. Các nước châu Âu đều bị tàn phá nặng, trong khi chủ quyền lãnh thổ Hoa Kỳ không bị tổn hại gì, lại còn thu được doanh thu khổng lồ từ những hợp đồng xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa cũng như những khoản bồi thường chiến phí từ những nước bại trận. Ngoài ra, Hoa Kỳ còn chiếm thêm được một số ít thuộc địa từ tay Đế quốc Đức ở khu vực Thái Bình Dương .Những nguyên do nói trên đã giúp kinh tế tài chính Hoa Kỳ vượt qua những nước châu Âu kể từ sau thế chiến 1. Trước cuộc chiến tranh, Đế quốc Anh chiếm hữu hơn 50% trọng tải tàu biển trên quốc tế, trong khi Hoa Kỳ chỉ chiếm 5 %, nhưng vào cuối Thế chiến, vị thế đó đã được đổi khác. Nước Anh chỉ còn chiếm không quá 35 % trong khi Hoa Kỳ chiếm hữu 30 % trọng tải luân chuyển đường thủy trên quốc tế. Tương tự như vậy, Hoa Kỳ đã đạt được sự thống trị với thị trường than, điều mà Anh đã đánh mất. Vào cuối cuộc cuộc chiến tranh, kinh tế tài chính những nước châu Âu tham chiến đều bị ” hút máu ” đến hết sạch và lâm vào nợ nần với chủ nợ là Hoa Kỳ. Gần 50% số vàng dự trữ của quốc tế đã chuyển sang nằm trong tay của Hoa Kỳ, những khoản nợ tích góp của châu Âu với Mỹ đã lên tới trên 18 tỷ USD ( tương tự hơn 300 tỷ USD thời giá năm ngoái ) .

Cách mạng tại Nga, Nga ra khỏi cuộc chiến tranh

Tướng Nga Brusilov năm 1917
Nền kinh tế tài chính Nga không chịu nổi sức nặng cuộc chiến tranh, dân chúng khốn cùng, thất nghiệp, chết đói … Lại cùng những thất bại nặng nề trước quân Đức trên mặt trận, tổng thể những cái đó gây bất mãn cao độ trong nhân dân và quân đội. Quân lính đã quá khổ vì cuộc chiến tranh lại căm thù những tầng lớp sĩ quan quý tộc, không còn lòng ái quốc bắt đầu khi mới chiến đấu. Mâu thuẫn nội bộ của quân đội Nga cũng là quá lớn : thậm chí còn chiến dịch tiến công của tướng Brusilov tháng 6 năm 1916 chống quân Áo – Hung tại Galicia cũng bị những sĩ quan hạng sang khác ghanh tỵ, không chịu hợp tác .Nền kinh tế tài chính Đế quốc Nga vốn yếu hơn Đức, Anh, Pháp nên không chịu được cường độ cao của cuộc cuộc chiến tranh. Lệnh tổng động viên 10 triệu người tham gia nhập ngũ đã làm cho sản xuất nông nghiệp thiếu nhân lực nghiêm trọng nên ngày càng suy thoái và khủng hoảng. Từ năm 1916 đến 1917, sản lượng lương thực giảm 20 %. Nạn mất mùa, đói kém xảy ra khắp nơi. Sản xuất công nghiệp cũng đình đốn trong cuộc chiến tranh nên nạn thất nghiệp tăng nhanh. Nền kinh tế tài chính nước Nga lâm vào thực trạng khủng hoảng cục bộ. Từ tháng 8 năm 1914 đến tháng 3 năm 1917, triều đình Nga hoàng đã chi vào đại chiến 29,6 tỷ Rupee, cao gấp 3 lần tổng thu quốc khố. Để có tiền chi dùng cho đại chiến, triều đình liên tục trưng thu những loại thuế mới và tổ chức triển khai bán quốc trái trong nhân dân. Tổng số quốc trái tính từ đầu 1914 là 8,8 tỷ Rupee đã tăng lên 36,6 tỷ Rupee vào năm 1917 .Mặt hàng quan trọng nhất là ngũ cốc, những phú nông và thương buôn đã đầu tư mạnh, tích trữ lương thực : giá lương thực tăng cao hơn so với bất kể loại sản phẩm & hàng hóa khác trong cuộc chiến tranh. Năm 1916, giá lương thực tăng cao hơn so với mức lương 3 lần, mặc dầu vụ mùa bội thu trong cả hai năm 1915 và 1916. Giá ngũ cốc từ 2,5 rúp được Dự kiến sẽ tăng lên đến 25 rúp. Với giá lương thực đắt đỏ, trong suốt năm 1916, người lao động ở đô thị Nga chỉ ăn trung bình khoảng chừng từ 200 đến 300 gram lương thực cho mỗi ngày. Năm 1917, dân cư ở những đô thị của Nga được phép mua chỉ 450 gram bánh mỳ cho mỗi người lớn mỗi ngày. Tới mùa thu năm 1917, nước Nga đã lâm vào một cuộc khủng hoảng kinh tế và chính trị rất là trầm trọng. Sản xuất công nghiệp chỉ bằng 36,4 % so với năm trước. Giao thông vận tải đường bộ hầu hết bị tê liệt. Nạn đói đã xảy ra ở nhiều vùng trong nước, nhất là ở những thành phố. Các xích míc xã hội càng thêm nóng bức .
Lenin diễn thuyết kêu gọi nhân dân đứng lên làm cách mạng, tháng 5/1917

Đến năm 1917, người dân Nga đã quá căm giận nhà cầm quyền và không thể chịu nổi gánh nặng chiến tranh, nhất là khi quân Đức chỉ còn cách Thủ đô hơn 100 km. Mặt khác những người Cộng sản Nga (Bolshevik) đã kêu gọi người dân chống chiến tranh đế quốc, “Biến chiến tranh đế quốc thành nội chiến cách mạng”. Nhân dân và binh sĩ đã không thể chịu nổi và muốn theo Đảng Bolshevik của Lenin tiến hành cách mạng. Đến tháng 3 năm 1917, Cách mạng tháng 2 đã nổ ra, Sa hoàng thoái vị. Đây là bước chuyển để những người Bolshevik thắng lợi hoàn toàn trong Cách mạng tháng Mười Nga. Tuy giữa hai cuộc cách mạng, nước Nga vẫn còn trong khối Đồng minh ba bên nhưng thực tế sau cách mạng tháng 2, quân đội Nga đã tan rã, không còn kỷ luật, quân sĩ tự bỏ ngũ, tự rút lui, có nơi họ còn truy lùng các sĩ quan mà trước đây họ căm thù để xử lý. Mặt trận phía Đông nhanh chóng biến mất, quân Đức nhân đà tan rã của quân Nga nhanh chóng theo chân kéo sâu vào lãnh thổ Nga để ra yêu sách.

Lãnh thổ Nga mất theo Hiệp ước Brest-Litovsk

Sau cách mạng tháng 10, Lenin đề nghị các nước tham chiến ngừng chiến tranh ngay lập tức, không đánh chiếm lãnh thổ của nhau, không bắt nhau phải bồi thường chiến phí. “Sắc lệnh về hòa bình” của Nhà nước Xô-viết lên án mọi chính sách đế quốc Chủ nghĩa, phản đối chiến tranh xâm lược, bảo vệ hòa bình và quyền bình đẳng, quyền tự quyết định vận mệnh của các quốc gia, dân tộc trên thế giới. Lênin nêu rõ: “Chiến tranh là một tội ác lớn nhất đối với nhân loại… Chúng ta đấu tranh chống sự dối trá của các chính phủ, trên lời nói thì tất cả đều nói về hòa bình, về công lý, nhưng trong việc làm lại tiến hành những cuộc chiến tranh xâm lược và cướp bóc…”. Lần đầu tiên chiến tranh xâm lược của Chủ nghĩa đế quốc bị lên án, bị coi là tội ác lớn nhất chống lại nhân loại.[48]

Với việc ký kết hòa ước Brest-litovsk riêng rẽ với Đức vào ngày 3 tháng 3 năm 1918, nước Nga Xô Viết ra khỏi cuộc chiến tranh với những nhân nhượng rất lớn : trao cho Đức vùng Ba Lan, Tây Belarus, Ukraina, những tỉnh Baltic, trả bồi thường 6 tỷ mark vàng cho Đức, ngoài những nước Nga Xô viết không hề đủ lực lượng để ngăn cản trào lưu đòi độc lập của Phần Lan nên đã thuận tiện trao trả độc lập cho nước này. Cuối cùng, Nga đã mất khoảng chừng 842.000 km2 ( chiếm 15,4 % tổng diện tích quy hoạnh trước cuộc chiến tranh ), nơi sinh sống của 31,5 triệu người ( 23,3 % dân số trước cuộc chiến tranh của Đế quốc Nga ). Việc nhân nhượng Đức nằm trong dự trù của Lenin rằng nước Đức sẽ sớm thất bại trong thế chiến 1. Kế hoạch của Lenin thực ra là một giải pháp ” câu giờ ” : ký hòa ước để nước Nga thoát khỏi được cuộc chiến tranh và tiết kiệm ngân sách và chi phí được xương máu của nhân dân. Đến khi Đế quốc Đức sụp đổ thì hòa ước cũng vô hiệu, nước Nga khi đó cũng chẳng còn phải bồi thường chiến phí nữa .Nhận định này là đúng mực khi chỉ 8 tháng sau, nước Đức bại trận và hòa ước Brest-litovsk trở nên vô hiệu. Sau đó, nước Nga Xô viết đã tiến quân tịch thu lại phía đông Ukraina và Belarus. Nhưng phần tây Ukraina, Tây Belarus đã bị quân địch mới là Ba Lan chiếm mất, vùng Berbassia thì bị Romania chiếm mất. Phải đến trước Thế chiến II, Liên Xô mới nhân lúc Đức đang tiến công mặt trận phía Tây, tranh thủ giành lại những vùng Tây Belarus, Tây Ukraina, Berbassia, Baltic và nhập những vùng này vào chủ quyền lãnh thổ Liên Bang Xô viết .

1918 : Phe Trung tâm thua trận

Trong năm 1918, Đế chế Đức kêu gọi những nỗ lực tiến công sau cuối nhưng đều thất bại. Khi Đức đã kiệt quệ những nguồn lực, Đồng minh tiến công tổng lực và giành thắng lợi lớn. Nước Đức đã quá suy kiệt và cách mạng đã nổ ra, lật đổ nhà vua Đức. Trong khi đó, quân Áo – Hung đại bại tại Ý, ngọn lửa trào lưu dân tộc bản địa Chủ nghĩa đã phát cháy ở nhiều miền đất trên khắp Đế quốc Áo – Hung. Vào tháng 10 năm 1918, Đế quốc Áo – Hung sụp đổ. [ 49 ] Phe Trung tâm đầu hàng .

Cuộc tiến công mùa xuân của Đức

Việc Nga rút khỏi cuộc chiến tranh khiến cho mặt trận phía Đông đã kết thúc trọn vẹn, điều này được cho phép Đức hoàn toàn có thể rảnh tay rút về một lực lượng quân đội lớn để chi viện cho mặt trận phía Tây. Với gần 1 triệu quân Đức đã được chuyển từ phía Đông để tăng viện cho mặt trận phía Tây, Bộ Tổng tham mưu Đức trù tính một trận tổng tấn công thắng lợi trước khi quân đội Hoa Kỳ hoàn toàn có thể kịp tiến hành .
Các chỉ huy của Đức Hindenburg và Ludendorff
Kế hoạch của Đức là đánh vào tuyến phân loại của quân Anh và Pháp tại đầu mối đường tàu Amiens ( chiến dịch Michael ) chiến dịch khởi đầu 21 tháng 3 năm 1918. Khác với mọi chiến dịch tiến công trước đây, lần này quân Đức vận dụng giải pháp bộ binh xung kích và thành công xuất sắc lớn, tiến nhanh mạnh về phía trước 60 km. Thủ đô Paris bị uy hiếp, quân Anh-Pháp đã kiệt quệ, thậm chí còn vua Wilhelm II công bố ngày 24 tháng 3 là ngày hội vương quốc, nhiều người Đức đã thấy thắng lợi đã đến gần. Tuy nhiên sau những trận đánh ác liệt và với việc 1 triệu quân Mỹ đã chính thức tham chiến, quân Đức đã bị chặn lại với thương vong trong khoảng chừng tháng ba và tháng tư là gần 30 vạn người .
Xe tăng Mk IV của Anh bị quân Đức tịch thu và sử dụng trong cuộc Tổng tấn công Mùa xuân 1918
Tiếp theo chiến dịch Michael quân Đức vô vọng ném thêm quân liên tục vào những chiến dịch tiếp theo nhưng đó đã là những nỗ lực ngày càng bất lực ( mặc dầu họ đạt được thắng lợi vang dội trong trận sông Aisne lần thứ ba [ 50 ] ), và ở đầu cuối là nỗ lực vây hãm Reims vào ngày 15 tháng 7 năm 1918 đó là trận sông Marne lần thứ hai, tại đây liên quân Anh-Pháp phản công thắng lợi. Đến cuối tháng 7, tại nhiều nơi quân Đức phải ngừng tiến công hoặc bị đẩy lại quay trở lại vị trí khởi đầu. Nỗ lực tiến công sau cuối của Đức đã tiêu tan .Chiến dịch mùa xuân 1918 là một thành công xuất sắc về mặt tác chiến của Đức khi họ chiếm được thêm chủ quyền lãnh thổ, hủy hoại được hơn 1 triệu quân Anh-Pháp-Mỹ. Tuy vậy, quân Đức cũng tổn thất gần 69 vạn quân, đây là tổn thất mà Đức không hề bù đắp được do nước Đức đã kêu gọi gần hết phái mạnh của họ ra trận. Trong khi đó, do có dân số đông hơn, liên quân Anh-Pháp-Mỹ hoàn toàn có thể liên tục kêu gọi tân binh để bù đắp tổn thất. Trong sáu tháng, sức mạnh của quân đội Đức đã giảm từ 5,1 triệu quân xuống còn 4,2 triệu, đến tháng 6/1918 thì quân số Đức đã tụt xuống ít hơn quân số của Anh-Pháp-Mỹ. Binh lực của Đức đã kiệt quệ và họ không còn năng lực ngăn ngừa đòn phản công sắp tới của liên quân Anh-Pháp-Mỹ .

Đồng minh tiến công tổng lực thắng lợi

Khi Quân Đức đã rã rời suy kiệt, không còn dự bị để tăng trưởng tiến công, liên quân Entente liền kêu gọi tổng phản công trên toàn mặt trận. Quân Đức đã hết sạch về quân số và đạn dược nên không còn năng lực chống trả can đảm và mạnh mẽ như trước đây nữa. Cuộc tiến công của liên quân đã tăng trưởng thắng lợi và được gọi là 100 ngày tiến công : mở màn từ 8 tháng 8 bằng trận Amiens, liên quân hàng loạt phối hợp tiến công : với tập đoàn lớn quân của Pháp bên phải, quân Anh bên trái, những quân đoàn Canada và Úc làm mũi nhọn tiến công chính diện với hàng trăm xe tăng và 12 vạn quân đã đánh lui quân Đức hàng chục km. Chiến thắng lớn tại Amiens trở thành chiến tích lớn nhất của Quân đội Anh trong cuộc Đại chiến thứ nhất, và cũng là thắng lợi lớn nhất của phe Entente trên Mặt trận phía Tây kể từ sau trận sông Marne lần thứ nhất. [ 51 ]Sau mấy tuần tiến công thắng lợi, ngày 21 tháng 8 quân Anh tổ chức triển khai trận Sông Somme lần thứ hai đánh lui tập đoàn lớn quân số 2 của Đức về vị trí của phòng tuyến Hindenburg là phòng tuyến mở màn cuộc chiến tranh. Đến cuối tháng 9, sau những nỗ lực bất thành, liên quân dừng lại ở tuyến Hindenburg và tại đây sau cách mạng tại Đức, quân Đức đã đầu hàng .

Cách mạng tại Đức

Đức đã hoàn toàn suy kiệt trong chiến tranh. Trong tháng 10 trong nước rối loạn chẳng còn ai còn tin vào ảo tưởng chiến thắng nữa chỉ trừ Tổng chỉ huy Erich Ludendorff và một số tướng lĩnh quân phiệt. Ludendorff cùng Đô đốc Reinhard Scheer trù tính dùng toàn lực hạm đội Đức tổ chức một trận hải chiến mang tính phiêu lưu xông thẳng vào hạm đội đối phương để tỏ rõ vinh quang của hạm đội Đức. Các tướng lĩnh quân phiệt Đức âm mưu không thông báo cho Thủ tướng vì biết rằng hành động này sẽ không được chấp nhận. Tuy nhiên tin tức về cuộc tấn công đã được các thủy binh tại hải cảng Kiel biết, họ nổi loạn vì không muốn làm một việc tự sát. Náo loạn và cách mạng bắt đầu từ đây, Hoàng đế Wilhelm II phải cách chức Ludendorff. Chính quyền được trao từ tay giới quân nhân sang cho các chính Đảng tại Quốc hội Đức (Reichstag). Ludendorff tuyên bố chính quyền dân sự sẽ làm đất nước thua trận và là “nhát dao đâm vào sau lưng quân đội”. Đây là luận điểm của các lực lượng phục thù muốn bào chữa cho thất bại của Đức trong đó có Đảng Nazi (Đảng Công nhân Đức quốc gia Xã hội Chủ nghĩa hay Đảng Quốc xã) sau này của Adolf Hitler.

Công tước Max von Baden được chỉ định làm thủ tướng và ngay lập tức mở màn đàm phán tự do. Ngày 9 tháng 11 năm 1918 von Baden công bố nhà vua phải thoái vị, đế quốc Đức sụp đổ, vua Wilhelm II được Hà Lan cho tị nạn chính trị và Cộng hòa Weimar sinh ra .

Phe Trung tâm đầu hàng

Bắt đầu từ cuối tháng 9 năm 1918, phe Trung tâm nhanh gọn đầu hàng : tiên phong là Bulgaria ( 29 tháng 9 ), Đế quốc Ottoman ( 30 tháng 10 ), 2 nước Áo, Hungary ( 4 tháng 11 ) đầu hàng riêng không liên quan gì đến nhau do Đế quốc Áo – Hung của Vương triều Habsburg đã sụp đổ .Vào ngày 8 tháng 11 năm 1918, phái đoàn Đức đến toa tàu hỏa riêng của Thống chế Ferdinand Foch tại cánh rừng Compiegne ( Pháp ). Khi Foch hỏi họ đến để làm gì, họ nói với ông ta rằng họ muốn nghe những lời thỉnh cầu ngừng bắn của phe Entente. Foch vấn đáp rằng ông ta không hề có nhu yếu ngừng bắn gì cả. Nhưng rồi, Matthias Erzberger đã buộc Foch phải đọc những lao lý của thỏa thuận hợp tác ngừng bắn. Vào ngày 11 tháng 11 năm 1918, cũng chính tại toa tàu hỏa cá thể của Foch, ngừng bắn được ký kết giữa hai bên. [ 52 ]Ngày 28 tháng 6 năm 1919 những nước thắng trận đã ký hiệp định độc lập với Đức là Hiệp định Versailles với những hạn chế ngặt nghèo cho sự tăng trưởng sau cuộc chiến tranh của Đức ( phải đến tháng 10 năm 2010 nước Đức mới triển khai xong xong khoản chiến phí nặng nề cho đại chiến này ). Và những hiệp định độc lập cũng được ký kết giữa phe thắng trận với từng vương quốc thua trận là Áo, Hungary và Bulgaria. Đến năm 1920, phe Entente ký kết Hòa ước Sèvres với Sultan Mehmed VI theo đó Đế quốc Ottoman phải chịu vô cùng thiệt thòi. [ 53 ] Đây là một đòn giáng nặng nề vào Đế quốc Ottoman. [ 54 ] Chiến tranh quốc tế thứ nhất đã kết thúc .

Đặc điểm cuộc chiến tranh trong thế chiến thứ nhất

Chiến tranh quốc tế thứ nhất lần tiên phong trong lịch sử dân tộc quốc tế là một cuộc cuộc chiến tranh tân tiến, tổng lực, tổng lực và có sử dụng vũ khí tiêu diệt hàng loạt, là cuộc cuộc chiến tranh với rất đầy đủ cuộc chiến tranh trên bộ, trên không và trên biển. Các nhà nghiên cứu quân sự chiến lược nhìn nhận đại chiến trên bộ của cuộc chiến tranh này là cuộc chiến tranh với công nghệ tiên tiến của thế kỷ XX và với tư duy giải pháp của thế kỷ XIX với phương pháp triển khai cuộc chiến tranh lỗi thời đánh nhau thương vong cực kỳ to lớn mà hiệu suất cao chiến đấu rất thấp. Ngược lại cuộc chiến tranh trên biển và trên không mang đặc thù rất cách mạng với hình thức cuộc chiến tranh khác rất xa với những cuộc cuộc chiến tranh trước đây, và sau này được Chiến tranh quốc tế thứ hai tăng trưởng lên mức cao hơn .

Chiến tranh trên bộ

Bộ binh Romania
Nhìn một cách toàn diện và tổng thể cuộc chiến tranh trên bộ của thế chiến thứ nhất là cuộc cuộc chiến tranh chiến hào với những tư duy phòng thủ trận địa với giải pháp tiến công lỗi thời. Với hình thức phòng thủ trong chiến hào có chiều sâu với mạng lưới hệ thống dây thép gai, bãi mìn và những hỏa điểm súng máy cố thủ, phía sau có pháo binh yểm trợ, thì cuộc chiến tranh có ” sự mất cân đối ” rất lớn giữa ” tiến công ” và ” phòng ngự “. Quân phòng ngự hoàn toàn có thể thuận tiện bẻ gãy những cuộc tiến công của đối phương : những súng máy trong công sự, lô cốt, pháo binh và bãi mìn dây thép gai, gây chết chóc rất lớn cho những cuộc tiến công của kỵ binh và giải pháp biển người của bộ binh đối phương, và nếu mất tuyến phòng ngự thì cũng có đủ thời hạn để hoàn toàn có thể nhanh gọn kéo quân dự bị tới lập tuyến mới phía sau. Ngược lại, quân tiến công thường phải chịu quyết tử rất lớn mới hoàn toàn có thể đánh chiếm được những tuyến phòng thủ của địch và cũng không có phương tiện đi lại và phương cách để tăng trưởng tiến công. Trong năm 1915, quân Đức đã chọc thủng phòng tuyến Nga và tiến công thắng lợi nhưng đó là do sự kém cỏi về xã hội, kinh tế tài chính và sự thiếu thốn trang bị của Nga so với Đức. Với những quân đội có trình độ tăng trưởng tương tự như Anh, Pháp, Đức thì sự mất cân đối tiến công – phòng thủ này dẫn đến thực trạng cuộc chiến tranh chiến hào lâu bền hơn không thay đổi không ai dứt điểm nổi ai mà chỉ ép dần đối phương từng tí một ( một cuộc tiến công tiến lên được 10 – 20 km đã được coi là thắng lợi ). Kết quả cuộc chiến tranh nhờ vào vào sức chịu đựng dẻo dai của những bên so với sức nặng vĩnh viễn của cuộc chiến tranh .
Quân Nga trong chiến hào
Cũng trong cuộc chiến tranh này đã Open những hình thức giải pháp để đánh chiếm chiến tuyến địch và tăng trưởng tiến công trên cơ sở vũ khí hiện có và bộc lộ sáng chói nhất là thắng lợi vang dội của phương diện quân Tây Nam của Nga dưới sự chỉ huy của tướng Aleksey Alekseyevich Brusilov tại Galicia tháng 6 năm 1916 chống quân Áo – Hung : với một quân đội Nga yếu kém, lỗi thời, mất ý thức sau trận thảm bại năm 1915, nhưng với sự sẵn sàng chuẩn bị kỹ lưỡng, quân Nga đã chọc thủng chiến tuyến Áo – Hung và tiến công ồ ạt trên diện rộng đánh bại quân đội Áo – Hung. Tuy nhiên sau khi rút kinh nghiệm tay nghề, quân phòng thủ cũng đã khắc chế được những giải pháp mới này và hình thức cuộc chiến tranh chiến hào vẫn là chủ yếu và không bao giờ thay đổi .Chỉ đến khi xe tăng Open vào cuối năm 1916 và tăng trưởng thì hình thức cuộc chiến tranh chiến hào này mới khởi đầu lỏng lẻo, nhưng sự hạn chế về tính năng của những cỗ xe tăng trong thời kỳ này khiến nó vẫn chưa đủ sức bẻ gãy mạng lưới hệ thống chiến hào. Phải đến Chiến tranh quốc tế thứ hai, mạng lưới hệ thống chiến hào mới tỏ rõ sự bất lực trước sức tiến công cơ động của xe thiết giáp, và cuộc cuộc chiến tranh chiến hào ở đầu cuối trên quốc tế là cuộc Chiến tranh Triều Tiên .

Chiến tranh trên biển, trên không

Chiến tranh trên biển của thế chiến thứ nhất diễn ra rất quyết liệt và được gọi là trận chiến Đại Tây Dương lần thứ nhất nó mang tính chất hoàn toàn mới so với các cuộc chiến tranh trên biển trước đây: Cuộc chiến này báo hiệu chấm dứt thời đại các trận hải chiến lớn của các armada cổ điển (hạm đội mặt nước). Việc bao vây kinh tế đánh phá giao thông trên biển được thực hiện một cách hiệu quả hơn bằng phương tiện chiến tranh rất mới là tàu ngầm. Và trong cuộc chiến này tuy lực lượng Hải quân Đức còn thua xa Hải quân Hoàng gia Anh nhưng lực lượng tàu ngầm Đức khi đó với kỹ thuật hiện đại đã làm rất tốt công việc đánh phá vận tải biển của Anh, đã có lúc làm phát sinh nạn đói ở nước này.

Quân Đức ở Sedan, Pháp năm 1917
Thời gian đầu cuộc chiến tranh những tàu vận tải đường bộ của Anh đi tự do không có bảo vệ nên bị tàu ngầm Đức đánh đắm rất nhiều dưới hình thức ” săn mồi tự do “. Để hạn chế thiệt hại do tàu ngầm, Anh đã vận dụng giải pháp ” convoy ” ( đoàn hộ tống ) : những tàu vận tải đường bộ đi theo đoàn lớn dưới sự bảo vệ bên ngoài của tàu chiến. Biện pháp này bắt đầu rất hiệu suất cao vì khi đó tàu ngầm còn rất thô sơ mang được ít ngư lôi và ngư lôi chất lượng không cao hay bắn trượt, nên tàu ngầm thường chỉ bắn ngư lôi vào tàu chiến đối phương, còn để hủy hoại tàu vận tải đường bộ thì bằng cách nổi lên dùng pháo bắn. Với sự bảo vệ của đoàn tàu chiến trong convoy thì việc này không thực thi được nữa. Sau đó tàu ngầm Đức đổi giải pháp : những tàu ngầm đi thành bầy lớn khi phát hiện đoàn convoy thì thay vì tiến công chúng bám theo chờ trời tối thì nổi lên bơi lẫn vào đoàn convoy và lần lượt hạ thủ những tàu vận tải đường bộ, giải pháp này về sau vẫn vận dụng cho cả Thế chiến II. .. Việc đánh vận tải đường bộ và bảo vệ vận tải đường bộ diễn ra kinh khủng và rất năng động từ hai phía. Để tăng cường sức ép lên nước Anh, Đức đã hai lần công bố cuộc chiến tranh tàu ngầm không hạn chế không gật đầu trung lập của bất kể tàu của vương quốc nào, tàu ngầm Đức bắn cả vào tàu Mỹ chở hàng cho Anh là nguyên do để Hoa Kỳ tham gia cuộc chiến tranh chống Đức .Trong Thế chiến I lần tiên phong Open một loại binh chủng mới là không quân tác chiến trên trời. Vì là mô hình mới trang bị còn rất thô sơ nên cuộc chiến tranh trên không chưa có ý nghĩa lớn và chưa thể gây được tác động ảnh hưởng lớn đến hiệu quả cuộc chiến tranh. Tuy nhiên nó cũng đã có những hình thức chiến đấu mà ngay sau cuộc chiến tranh được những bên tích cực tăng trưởng đó là không chiến của những máy bay cánh cố định và thắt chặt đánh nhau ; tiến công mặt đất của máy bay so với lực lượng mặt đất ; ném bom tầm xa với những zapperlin, thám thính bởi máy bay hoặc khinh khí cầu .

Các vũ khí mới

Lính kỵ binh Anh và ngựa đều phải mang “mặt nạ phòng độc”
Chiến tranh quốc tế thứ nhất đã cho thấy những thứ vũ khí mới với hiệu suất cao tiêu diệt rất mạnh .
Máy bay Anh Sopwith Camel

• Tàu ngầm: đây là vũ khí có hiệu quả nhất của Thế chiến I. Với tàu ngầm thì một hạm đội yếu có thể chống lại một hạm đội mạnh một cách hiệu quả. Một sự đầu tư nhỏ hơn (vào tàu ngầm) mang lại hiệu quả lớn hơn nhiều khi xây dựng các hạm tàu mặt nước lớn. Điều đó giải thích tại sao Hải quân Đức dồn sức xây dựng lực lượng tàu ngầm U-boat của mình trong cả Thế chiến I và Thế chiến II. Thời gian này tàu ngầm còn rất thô sơ hoạt động nổi là chủ yếu, chỉ lặn xuống khi gặp tàu chiến đối phương và vũ khí ngư lôi mang theo cũng không nhiều, độ chính xác kém, thường tàu ngầm chỉ dùng ngư lôi để bắn tàu chiến đối phương khi đang lặn, còn đối với tàu vận tải thì nó nổi lên dùng pháo để bắn chìm. Với sự nguy hiểm của tàu ngầm đã diễn ra cuộc đấu tranh quyết liệt giữa phá giao thông và bảo vệ giao thông trên biển cũng như giữa tàu ngầm và tàu săn ngầm với các thiết bị thủy âm phát hiện tàu ngầm. Trong thế chiến này lực lượng tàu ngầm của Đức đã đánh chìm một lượng lớn tải trọng tàu vận tải của Anh và làm kinh tế Anh lao đao, nhưng đồng thời nó cũng bị thiệt hại rất nặng nề.

Xe tăng đi trước, bộ binh Canada theo sau, mặt trận Vimy 1917

• Xe tăng: đây là vũ khí ra đời trong thế chiến để khắc phục sự mất cân đối giữa tấn công và phòng ngự tuy xe tăng còn rất thô sơ thiếu độ tin cậy nhưng đã chứng minh được tiềm năng phát triển của mình và các bên đua nhau chế tạo xe tăng. Từ trận đầu tham chiến vào tháng 9 năm 1916 tại trận Sông Somme đến năm 1917 phía Entente có trận Cambrai đã huy động hơn 400 xe tăng để tấn công. Tuy nhiên xe tăng trong thế chiến I vì các tính năng còn yếu kém của mình mới chỉ được sử dụng như phương tiện yểm trợ bộ binh để đánh chiến tuyến của địch, chỉ đến Chiến tranh thế giới thứ hai xe tăng mới phát huy hết tính năng tấn công cơ động thọc sâu của nó.

Hậu quả của cuộc chiến tranh

Ảnh hưởng kinh tế tài chính, địa – chính trị

• Chiến tranh thế giới thứ nhất để lại rất nhiều hậu quả trước mắt và lâu dài. Cuộc chiến làm hơn mười triệu người chết và hàng chục triệu người khác bị tàn phế, các thành phố, làng mạc, đường sá, cầu cống, nhà máy bị phá hủy. Số tiền các nước tham chiến chi phí cho chiến tranh lên tới khoảng 85 tỉ đôla. Ngoài sức mạnh tàn phá nhân mạng, kinh tế, vật chất, nó còn gây hãi hùng lâu dài về tâm lý cho cả châu Âu gây ra một thế hệ bị mất mát của châu Âu. Chính cuộc chiến này làm cho châu Âu tụt hậu và mất đi vai trò lãnh đạo văn minh nhân loại mà nó đã đảm đương trong hơn 300 năm qua và dần dần vai trò đó chuyển sang bên kia đại dương cho Hoa Kỳ.

Lính xung kích Sturmtruppen (Lực lượng Bão tố) của Đức tham chiến ở mặt trận phía Tây năm 1917

• Chiến tranh gây ra sự thay đổi rất lớn trong bản đồ chính trị châu Âu. Cuộc chiến dẫn đến sự sụp đổ của 4 đế quốc Nga (1917), Đức (1918), Áo – Hung (1918), Ottoman (1923) với các triều đình quân chủ hàng trăm năm bị suy đổ trong đó hai cường quốc Áo – Hung và Ottoman bị phân rã và mất hẳn vai trò cường quốc. Hai đế quốc Đức, Nga bị cắt xén lãnh thổ và bị kiềm chế với tình cảm dân tộc nước lớn bị tổn thương sâu sắc và đó là đất đai rất tốt cho tư tưởng phục thù để dẫn đến một thế chiến mới. Rất nhiều các nước nhỏ xuất hiện từ sự phân rã của các đế quốc và từ sự phân chia mang tính chủ quan, quan liêu của các cường quốc thắng trận dẫn đến các mâu thuẫn lộn xộn gây mất ổn định thế giới sau này.
• Chiến tranh này cho thấy rõ mâu thuẫn ghê gớm của hệ thống thuộc địa một nguyên nhân của đại chiến thế giới, tuy rằng sau chiến tranh nó còn tiếp tục tồn tại theo quán tính nhưng sau Thế chiến II, nó bị tất cả các nước, cả thuộc địa và cả một số chủ thuộc địa cùng tìm cách phá bỏ.
• Chiến tranh thế giới thứ nhất cũng ngay lập tức đem lại những thay đổi về hệ thống chính trị tại các nước châu Âu. Tại Đức, nền quân chủ bị lật đổ, Cộng hòa Weimar ra đời. Tuy nhiên nền Cộng hòa này cũng sớm đối mặt liên tục với những khó khăn chồng chất về kinh tế và xã hội, và tồn tại được 15 năm trước khi Adolf Hitler lên nắm quyền. Một trong những ảnh hưởng lâu dài nhất của Chiến tranh thế giới thứ nhất là sự ra đời của Liên Bang Xô Viết. Chiến tranh đã làm cho người dân Nga lâm vào tình trạng vô cùng khó khăn. Hoàn cảnh này đã đẩy Nga vào cuộc Cách mạng tháng Mười với sự thắng lợi của Nhà nước Xô viết với lập trường ủng hộ Chủ nghĩa xã hội, chống Chủ nghĩa thực dân và Chủ nghĩa tư bản. Điều đó khiến cho các nước phương Tây vô cùng lo sợ và đề phòng sự lan rộng của Liên Xô, làm nảy sinh những mối nghi ngờ liên tục lẫn nhau giữa các nước này và Liên Xô gần như suốt cả thế kỷ XX. Mặt khác, sự căm phẫn do bị thất trận, bối cảnh kinh tế – xã hội bất ổn như tại Ý và Đức mở màn cho thế lực phát xít lên ngôi tại nhiều nước. Như vậy châu Âu sau cuộc chiến đã có sự chia rẽ rõ rệt về mặt chính trị giữa các nước đi theo Chủ nghĩa Cộng sản, Chủ nghĩa phát xít và tư bản phương Tây, tạo bệ phóng cho một cuộc thế chiến mới.

Ảnh hưởng tâm ý – xã hội

Chiến tranh đồng thời gây ra các xu hướng tâm lý – xã hội đối nghịch:

Xem thêm: TS Lê Thẩm Dương chia sẻ Kỹ thuật khởi nghiệp không thất bại

Những bài học kinh nghiệm chính trị của Chiến tranh quốc tế thứ nhất

“	Về công nghiệp và thương mại, Đức đã chiến thắng cuộc chiến tranh. Những công xưởng của họ vẫn còn nguyên, những khoản nợ chiến tranh của họ chỉ nằm trong nước và sẽ được thanh toán dễ dàng bằng việc vận động hành chính…	”
— Georges Benjamin Clemenceau[20]

Mustafa Kemal Atatürk – người anh hùng dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ trong cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất và Chiến tranh Giải phóng Dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ.

Quân Đức tiêu diệt một nhóm lính Pháp năm 1917

• Một bài học rất to lớn của Thế chiến I và II cho thấy: “Yếu tố dân tộc quốc gia là có động lực rất lớn và các quyền lợi chính đáng của nó phải được tôn trọng”. Tình hình quốc tế không thể yên nếu dựa trên cơ sở không tôn trọng tình cảm, quyền lợi chính đáng của quốc gia, dân tộc. Một dân tộc bị dồn vào thế cùng đường sẽ phản ứng rất mãnh liệt gây hậu hoạ cho hoà bình thế giới. Một ví dụ rất điển hình: sự kiềm chế kìm hãm càng chặt chẽ đối với Đức sau Thế chiến I chỉ càng thúc đẩy Chủ nghĩa phục thù với sự tìm kiếm các phương sách càng quyết liệt, cực đoan hơn của Hitler và cuối cùng là với các kết quả thảm khốc đối với người kìm hãm. Sau Thế chiến II Hoa Kỳ như một thế lực lãnh đạo thế giới đã nhận thức được vấn đề này nên trong chương trình tái thiết sau chiến tranh đã giúp đỡ cả các nước kẻ thù thua trận: Đức, Ý, Nhật để các nước này vươn lên không ở vị thế buộc phải lao tiếp vào Chủ nghĩa phục thù.
• Và một bài học cuối đúc rút từ các bài học trên “Vấn đề chiến tranh và hoà bình là vấn đề chung của cả thế giới”. Một khi chiến tranh nổ ra nó dễ dàng kéo cả thế giới vào cuộc. Với hậu quả quá khốc liệt của chiến tranh loài người phải nhận thức được sự cần thiết “cần ngăn chặn nó trước khi quá muộn” đó phải là nỗ lực chung của tất cả các nước.

Hiện nay, tuy đã có rất nhiều cuộc cuộc chiến tranh khu vực nổ ra và đã có lúc quốc tế bên bờ vực cuộc chiến tranh, nhưng về cơ bản độc lập quốc tế vẫn được giữ vững và chưa thấy có triệu chứng của một đại chiến mới. Điều đó cho thấy không ít thì quả đât cũng đã rút được những bài học kinh nghiệm chính trị của hai cuộc đại chiến, đã biết hóa giải những xích míc bằng tự do, và chí ít thì đó cũng là một góp phần của Chiến tranh quốc tế thứ nhất ( và thứ hai ) vào tri thức trái đất .

Xem thêm

Ghi chú

Chú thích

Tham khảo

Liên kết ngoài